Ευκλείδης Τσακαλώτος: «Αυτή η κυβέρνηση είναι πολύ ακραία για να μιλά για άκρα»

Ο οικονομολόγος, πολιτικός επιστήμονας και πλέον βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ Ευκλείδης Τσακαλώτος

Συνέντευξη στη Δέσποινα Παπαγεωργίου [δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Crash», τ. Οκτωβρίου 2012]

«Μόνο με πέντε-έξι τραπεζίτες δεν θα έβγαζαν κυβέρνηση. Γνωρίζουμε ότι απέναντι στον ΣΥΡΙΖΑ βρίσκονται και μικρομεσαίοι»

Είναι από τη φρέσκια φουρνιά. Από εκείνους που πέρασαν το κατώφλι της Βουλής στις περασμένες εκλογές. Δηλώνει ότι δεν είναι επαγγελματίας πολιτικός. Και ότι σε μια πιο δημοκρατική κοινωνία, οι περισσότεροι πολιτικοί δεν πρέπει να είναι επαγγελματίες. Είναι γνωστός ως ένας από τους βασικούς οικονομολόγους του ΣΥΡΙΖΑ. Αλλά ο Ευκλείδης Τσακαλώτος δεν έχει σπουδάσει μόνο Οικονομικά, αλλά και Πολιτικές Επιστήμες στα Πανεπιστήμια της Οξφόρδης και του Σάσεξ και έχει διδάξει στο Πανεπιστήμιο του Κεντ. Στην Ελλάδα ήρθε μόλις το 1993 – ενώ ξεκινούσε δηλαδή η εποχή Σημίτη. Εδώ, δίδασκε μέχρι πριν αναλάβει καθήκοντα στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Μεταξύ άλλων, και Φιλοσοφία των Κοινωνικών Επιστημών. Είναι ένας από τους λόγους που εντάσσεται σε εκείνους που αντιλαμβάνονται με σαφήνεια το πρόταγμα, όχι μόνο για μια άλλη οικονομία, αλλά –κυρίως- για μια άλλη κοινωνία. «Αν σε 30 χρόνια έχουμε τα διπλάσια χρήματα, το ζήτημα είναι τι θα προτιμήσουμε, να αγοράσουμε περισσότερα αγαθά ή τον διπλάσιο ελεύθερο χρόνο;» θα μου πει.

Γεννήθηκε στη χώρα της τουλίπας, στην Ολλανδία, και μεγάλωσε στη Βρετανία. Εξ ου και η ευφράδειά του στολίζεται από μια αμυδρή ξενική προφορά. Στο γραφείο του, με υποδέχτηκαν δύο νέοι άνθρωποι, συνεργάτες του. Εκείνος, διέκοψε την εργασία στην οποία φαινόταν απορροφημένος στον υπολογιστή του.

Αρχές Οκτώβρη, και η χύτρα της ελληνικής κοινωνίας είχε αρχίσει πάλι να απελευθερώνει τον γνωστό μακρόσυρτο συριγμό. Την προηγούμενη, είχαν συμβεί τα επεισόδια στο Πεντάγωνο με τους απλήρωτους επί έξι μήνες ναυτεργάτες του Σκαραμαγκά. Αγρότες στο Ηράκλειο είχαν δεχθεί χημικά και η αστυνομία είχε αρχίσει να επεμβαίνει σε σχολεία όπου ανιχνευόταν πρόθεση ή πράξη κατάληψης. Στο φόντο, το μισό εκατομμύριο Ελληνόπουλα που ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας, σύμφωνα με τη Eurostat, και το συγκλονιστικό ποσοστό του 50% στην ανεργία των νέων. «Στην ανεργία των νέων έχουμε ξεπεράσει και την Ισπανία», θα μου επισημάνει ο Ευκλείδης Τσακαλώτος. «Πίσω από τα νούμερα, κρύβονται πραγματικοί άνθρωποι» θα μου πει λίγο αργότερα.

>«Τελικά, το δίλημμα για την Ελλάδα σήμερα είναι οικονομία ή δημοκρατία; Οικονομία ή ζωή;» τον ρωτώ.

«Όλα αυτά τα φαινόμενα φανερώνουν ότι η κρίση δεν είναι μόνο οικονομική. Είναι και πολιτική. Δεν υπάρχει πια πολιτική νομιμοποίηση γι’ αυτά που γίνονται. Σε μια πρώτη ανάγνωση, πιο επιφανειακή, είναι ότι άλλα λένε οι πολιτικοί προεκλογικά και άλλα κάνουν μετά. Είναι σοβαρό να λες ότι θα διαπραγματευτείς, ότι δεν θα πάρεις οριζόντια μέτρα, κι έπειτα να το κάνεις.

Αλλά σε πιο βαθύ επίπεδο, είναι ότι κανένα σύστημα δεν μπορεί να λειτουργήσει εάν δεν έχει κοινωνική γείωση. Δεν μπορείς, δηλαδή, να εφαρμόζεις μια πολιτική που είναι τόσο μακριά από τις ανάγκες των πολλών. Που δεν δίνει καμιά προοπτική. Είναι ένα σύστημα με παντελή έλλειψη πλαστικότητας, που δεν ενσωματώνει μερικά έστω αιτήματα. Και αυτό φέρνει πολιτική απονομιμοποίηση, ένταση…

> Στην ιστορία του, το ΔΝΤ έχει αποδείξει ότι με την πολιτική του προκαλεί τέτοια φαινόμενα.

Και οδηγεί και σε μεγαλύτερο αυταρχισμό. Όταν υπάρχουν τέτοιες αντιδράσεις, αρχίζει η συζήτηση «τι κάνουμε με τα άκρα» – τα οποία δημιουργούν οι ίδιοι. Η αγγλική έκφραση είναι «blame it on the victims» («Ρίξε το φταίξιμο στα θύματα»). Δεν φτάνει που οι πολίτες είναι τα θύματα αυτής της κατάστασης, τους ενοχοποιούν κι από πάνω: ότι είναι άνεργοι, ότι είναι ακραίοι, ότι οι αντιδράσεις δεν δικαιολογούνται για μια πολιτισμένη χώρα – σε μια χώρα όμως που τελικά συμβαίνουν πολύ ακραία πράγματα. Εμείς, δηλαδή, κι εγώ προσωπικά, αισθάνομαι ότι αυτή η κυβέρνηση είναι πολύ ακραία, για να μιλάει για ακρότητα. Ή αυτά τα μέτρα είναι πολύ ακραία. Σε μια χώρα που έχει ήδη μειωθεί το ΑΕΠ 20% τα τελευταία δύο χρόνια, το να παίρνεις άλλα 13 δισ. μέτρα είναι ακραίο.    

>Από τα έδρανα του Πανεπιστημίου, στα έδρανα της Βουλής, και μάλιστα ως βουλευτής της αξιωματικής αντιπολίτευσης, σε μια περίοδο πολύ δύσκολη για τη χώρα. Πόσο μεγάλη σας φαίνεται η απόσταση;

«Αρκετά μεγάλη». Μου λέει ότι δεν θεωρεί τον εαυτό του επαγγελματία πολιτικό και ότι ανήκε παραδοσιακά σε μια τάση του Συνασπισμού, που δεν πιστεύει και πολύ σε επαγγελματίες πολιτικούς. «Θεωρούμε ότι υπάρχει από την αρχαία Ελλάδα μια μεγάλη διαφοροποίηση. Ο Σωκράτης υποστήριζε ότι η πολιτική είναι τέχνη, άρα χρειάζεται ειδικές γνώσεις. Κατά την άποψή μου, αυτό δεν ισχύει. Η πολιτική είναι για όλους. Δεν είναι σαν την ιατρική. Όλοι μπορούν να το κάνουν. Οπότε, θεωρώ ότι μπορώ να βοηθήσω πολιτικά για τέσσερα χρόνια το πολύ και μετά να επιστρέψω στο Πανεπιστήμιο. Για να υπάρχει συνέχεια στα κόμματα και στην πολιτική, κάποιοι μπορεί να το έχουν σαν επάγγελμα, αλλά οι τάσεις μιας πιο δημοκρατικής κοινωνίας θα πρέπει να είναι η πολιτική για όλους».

Του φαίνεται λίγο άχαρος πλέον ο ρόλος του βουλευτή. Αφενός γιατί «το ελληνικό Κοινοβούλιο είναι θεσμικά δομημένο εναντίον της αντιπολίτευσης. Λίγα είναι τα πράγματα που πραγματικά μπορείς να κάνεις». Αφετέρου, γιατί «δεν μπορείς να βελτιώσεις ένα νομοσχέδιο, να σκεφτείς μια έξυπνη τροποποίηση. Όλο το πακέτο είναι λάθος. Αισθάνεσαι ότι θέλουν να τα πάρουν τα μέτρα και να φύγουν, δεν αισθάνεσαι ότι μπορείς να βελτιώσεις ένα νομοσχέδιο. Άσε που τα πιο πολλά είναι για κύρωση, δεν έχεις καν δικαίωμα τροποποίησης, δηλαδή. Ή το ψηφίζεις ή όχι».

Μερικές φορές ούτε να το ψηφίσεις μπορείς, σκέφτομαι. Όπως το πρώτο Μνημόνιο.

>«Πώς αισθάνεται ένας εκλεγμένος βουλευτής όταν επιπλέον δέχεται ντιρεκτίβες από τους υπαλλήλους της τρόικας;»

«Αισθάνεσαι, σε μικρότερο βαθμό, βέβαια, όπως όλος ο ελληνικός λαός. Όπως έλεγε και το τραγούδι του Παπακωνσταντίνου, ότι γίνονται πράγματα για μένα χωρίς εμένα συνεχώς».

>Η Αργεντινή κατέρρευσε όταν το ΔΝΤ δεν της έδωσε την τελευταία δόση.

«Και παρόλο που ήταν το καλό παιδί του ΔΝΤ. Και παράδειγμα προς μίμηση».

Κάνω την αναπόφευκτη ερώτηση:

>Θα χρεοκοπήσουμε κι εμείς αν δεν λάβουμε τη δόση; Από την άλλη, κάθε δόση συνεπάγεται μείωση του εισοδήματος των πολιτών. Είναι «μπρος γκρεμός και πίσω ρέμα»;

«Ένα επιχείρημα του τύπου «πρέπει να πάρουμε περισσότερα μέτρα λιτότητας γιατί αλλιώς θα χρεοκοπήσουμε, δεν θα πάρουμε τη δόση», πρέπει να έχει και ημερομηνία λήξης. Το πες μια, δυο, τρεις… Βλέπεις ότι δεν βγαίνει. Αυτό που πρέπει να κάνεις είναι να σταματήσεις και να σκεφτείς τι άλλο μπορείς να κάνεις. Πίσω από τους αριθμούς, κρύβονται πραγματικοί άνθρωποι.    

Δεν είναι, όμως, μόνο ελληνική η κρίση, και αυτό μας δίνει διαπραγματευτική δύναμη. Και οι Πορτογάλοι μπαίνουν στο ίδιο αδιέξοδο. Τη στιγμή που μιλάμε δεν ξέρουμε αν θα δεχθεί ο Ραχόι να μπει σε πρόγραμμα, αλλά θα μπει σε αυτή την παγίδα του χρέους, όπου η παγίδα είναι ότι δεν μπορείς να μειώσεις το χρέος με συνθήκες ύφεσης, όταν προωθείς τη λιτότητα.

Άρα πρέπει η Ελλάδα να έχει μια δυναμική παρέμβαση, να πει ότι αυτό το πρόγραμμα δεν βγαίνει, ότι οι Ευρωπαίοι ρίχνουν λεφτά σε ένα αδιέξοδο, οπότε είναι μη ορθολογικό να συνεχίσουμε. Να βρει συμμάχους στους Ισπανούς, στους Πορτογάλους, που φαίνεται ότι είναι περίπου ένα χρόνο πίσω από εμάς». Η κατάσταση εκεί του θυμίζει όσα έγιναν στην Ελλάδα το καλοκαίρι του 2011, μου επισημαίνει.

Θεωρεί ότι «και οι πιο έξυπνοι άνθρωποι σε αυτή την κυβέρνηση δεν έχουν στρατηγική σύλληψη για το πώς θα βγούμε από την κρίση. Θεωρούν πως πρέπει να κρατήσουμε το κεφάλι μας πάνω από το νερό, κάποια στιγμή θα γίνει ευρωπαϊκή η κρίση και τότε, μαζί με τον βασιλικό της Ευρώπης, θα ποτιστεί και η ελληνική γλάστρα. Άνθρωποι που σκέπτονται σοβαρά δεν μπορούν να σκέπτονται έτσι. Δεν νομίζω ότι κάποιος θεωρεί πως με αυτή τη στρατηγική θα αρχίσουμε να έχουμε πρωτογενή πλεονάσματα και έτσι θα αρχίσουμε σιγά σιγά να αποπληρώνουμε το χρέος. Αυτό δεν υπάρχει.

>«Εάν στοιβάξουμε τα βιβλία που έχει γράψει η Αριστερά αναλύοντας τι και γιατί είναι προβληματικό στον καπιταλισμό, θα φτάσουν έως το φεγγάρι. Εάν στοιβάξουμε τα βιβλία που έχει γράψει με τις προτάσεις της για το πώς θα αλλάξει αυτός ο κόσμος, φτάνουν μέχρι το ύψος ενός τραπεζιού», είχε πει ο Αμερικανός διανοητής Μάικλ Άλμπερτ. Τώρα βέβαια ο ΣΥΡΙΖΑ, έχει προοπτική εξουσίας, οπότε πρέπει να έχει λύσεις. Τι απαντάτε σε όσους σας κατηγορούν ότι δεν έχετε;

Θεωρεί ότι τα τελευταία δέκα χρόνια η εικόνα που περιγράφει ο Άλμπερτ, έχει αλλάξει λίγο και ότι μέσα στα κινήματα, καλλιεργήθηκαν πολλές επιμέρους ιδέες: «Για παράδειγμα, αυτοί που πολέμησαν εναντίον της ιδιωτικοποίησης του νερού, έχουν θαυμάσιες ιδέες πώς κάνεις τη διαχείριση των υδάτινων πόρων. Είναι αλήθεια ότι ακόμα δεν έχουμε τις απαντήσεις σε όλα. Θεωρώ ότι δεν μπορείς να έχεις απαντήσεις σε όλα πριν δημιουργηθούν οι συνθήκες.

Ο Μαρξ λέει ότι τα προβλήματα κάθε κοινωνίας είναι πρακτικής φύσεως. Δεν αντιμετωπίζεις τα προβλήματα προτού τα θέσει η κοινωνία. Ερχόμαστε μετά από 20-30 χρόνια ηγεμονίας του νεοφιλελευθερισμού. Εάν έλεγες ότι έχεις βρεις όλες τις λύσεις, δεν θα ήταν και πολύ πειστικό. Πότε θα έχεις τη δύναμη να το κάνεις αυτό;»

Μου εξηγεί ότι υπάρχει μεγάλη ευκαιρία τώρα για εναλλακτικές λύσεις, γιατί ο καπιταλισμός έχει «στενέψει» πολύ. «Όταν εγώ μεγάλωνα στη Βρετανία, τις δεκαετίες του ’60 και του ’70, κυρίαρχος λόγος στην Ευρώπη ήταν ότι εμείς οι Δυτικοί είμαστε οι πλουραλιστές και οι κακοί Σοβιετικοί είναι της μονοκαλλιέργειας, του πλάνου, της κρατικής επιχείρησης. Ενώ εμείς, έχουμε και τον ιδιωτικό τομέα και συνεταιρισμούς και δημόσιο τομέα. Στην εποχή του νεοφιλελευθερισμού, αυτό έχει περιοριστεί. Και αυτοί είναι που δεν είναι πλουραλιστές, οι νεοφιλελεύθεροι, που λένε «η μόνη λύση είναι η αγορά», «η μόνη λύση είναι η επιχείρηση». Ενώ η Αριστερά επιστρέφει με την ιδέα ότι υπάρχουν πολλές λύσεις. Είμαστε υπέρ και των δημόσιων επιχειρήσεων και του ιδιωτικού τομέα και των συνεταιρισμών και των αυτοδιαχειριζόμενων επιχειρήσεων. Πολλές και σύνθετες οι ανάγκες των πολιτών και χρειάζονται πολλές θεσμικές λύσεις».

Οι αλλαγές πρέπει να γίνουν εκ βάθρων. Είναι κατηγορηματικός:

«Να φτιάξουμε θεσμούς που θα βοηθήσουν τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις, αλλά να τις βοηθήσουμε, όχι στη βάση ότι θα εκμεταλλεύονται τους εργαζόμενους, τους μετανάστες και δεν θα πληρώνουν τους φόρους τους, αλλά στη βάση της τεχνολογικής αναβάθμισης, του μάρκετινγκ κλπ.

Η εναλλακτική λύση, όμως, για την παραγωγική ανασυγκρότηση της χώρα θα στηριχτεί στον τερματισμό αυτής της ύφεσης. Πρέπει να μεταρρυθμιστεί το κράτος, για παράδειγμα, η σχέση του με τις προμήθειες, ποιος παίρνει τις επενδύσεις – κορυφαίο ζήτημα στην Ελλάδα. Αυτό το κράτος έτσι όπως είναι δεν το υποστηρίζουμε εμείς.

Το τελευταίο μου βιβλίο με το Χρήστο Λάσκο λεγόταν «Χωρίς επιστροφή»: ο τίτλος σηματοδοτεί ότι δεν θα γυρίσουμε σε τίποτε από τα γνωστά. Πρέπει να ψάξουμε όλοι μαζί για κάτι καινούργιο». Καταλήγει πως δεν συμφωνεί ότι δεν υπάρχουν ιδέες, εναλλακτικές. «Γιατί, οι αντίπαλοι έχουν ένα τέτοιο πρόγραμμα που μπορούν να το εφαρμόσουν;Κάποιες γενικές κατευθύνσεις έχουν».

«Αυτοί που δεν είναι πλουραλιστές είναι οι νεοφιλελεύθεροι, που λένε «η μόνη λύση είναι η αγορά». Ενώ η Αριστερά επιστρέφει με την ιδέα ότι υπάρχουν πολλές λύσεις», υποστηρίζει ο Ευκλ. Τσακαλώτος. Και παρακάτω θα πει: «Ο ΣΥΡΙΖΑ δεν κατέχει το μονοπώλιο της αλήθειας μέσα στην Αριστερά», . Το κίνημα έχει μια αυτονομία. Δεν είναι αρμοδιότητα του ΣΥΡΙΖΑ να πατήσει το κουμπί “τώρα βγείτε στους δρόμους”.

>Αφού υποστηρίζετε ότι έχετε λύσεις, ας μιλήσουμε συγκεκριμένα. Σαράντα οκτώ εκατ. άνεργοι στις χώρες του ΟΟΣΑ, πρόβλεψη για ανεπίσημη ανεργία το 2013 στο 34% από τη ΓΣΕΕ. Ακόμα και ο Γερμανός «σοφός» Πέτερ Μπόφινγκερ διαβλέπει τον κίνδυνο να γίνουμε Βαϊμάρη εξαιτίας της πολιτικής λιτότητας. Εάν ο ΣΥΡΙΖΑ γίνει κυβέρνηση, πώς θα δημιουργήσει θέσεις εργασίας;

«Το πρώτο που θα κάνουμε και η απαραίτητη προϋπόθεση είναι να σταματήσουμε αυτά τα μέτρα που χειροτερεύουν. Μετά θα ληφθούν μέτρα που θα έχουν αποδώσουν γρήγορα. Δηλαδή, παρότι ο ΣΥΡΙΖΑ θέλει να αλλάξει την ποιότητα της ανάπτυξης και είναι καχύποπτος με τα μεγάλα έργα, ωστόσο αυτά βοηθάνε στη γρήγορη επανεκκίνηση της οικονομίας και τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας».

>Ο ΣΥΡΙΖΑ, όμως, υποστηρίζει ότι είναι υπέρ της προστασίας του περιβάλλοντος – και, ως γνωστόν, τα μεγάλα έργα συνήθως επιβαρύνουν το περιβάλλον. Μια ματιά στην Αθήνα αρκεί…

«Ναι, αυτό θα είναι ένα μικρό κομμάτι ακριβώς γιατί τα μεγάλα έργα δεν συνιστούν βιώσιμη ανάπτυξη. Το βασικό είναι να μετατρέψεις έναν φαύλο κύκλο σε ενάρετο: να σταματήσεις την ύφεση, να αρχίσεις να δημιουργείς θέσεις εργασίας και σιγά σιγά να εισέλθεις στον ενάρετο κύκλο. Έπειτα, θα χρειαστούν πολλές μικρές παρεμβάσεις για την απασχόληση».

>Ο ΣΥΡΙΖΑ προτείνει τη φορολόγηση του μεγάλου κεφαλαίου. Κι ο Ομπάμα στόχευε να επιβάλλει τον φόρο Μπάφετ και με τα έσοδα να δημιουργήσει νέες θέσεις εργασίας, αλλά «σκόνταψε» σε σημαντικές αντιδράσεις από τα μεγάλα λόμπι. Εσάς τι σας κάνει να πιστεύετε ότι θα καταφέρετε να εφαρμόσετε κάτι τέτοιο;

«Ο Ολάντ, όμως, κατάφερε να επιβάλλει αυτό το 75%», μου επισημαίνει. Γνωρίζει ότι θα υπάρξουν αντιδράσεις. Γι’ αυτό, λέει, ο ΣΥΡΙΖΑ ζητά διαφορετικούς συσχετισμούς δυνάμεων: «Αν με ρωτήσετε πώς μπορεί ο ΣΥΡΙΖΑ να εφαρμόσει αυτή την πολιτική χωρίς να αλλάξουν οι συσχετισμοί, θα σας πω καθόλου. Δεν μπορεί.

Άρα προϋποθέτουμε εμείς ότι θα υπάρχει ένα μεγάλο κίνημα που θα απονομιμοποιήσει τη φοροδιαφυγή και ιδεολογικά και πολιτικά. Που θα πει μη μας κουράζετε με λόγια για το πατριωτικό και την εθνική λύση, όταν υπάρχει ένας εφοπλιστής που λέει «αν με βρείτε, φορολογήστε με». Προϋποθέτουμε ότι δεν θα υπάρχει πια στη χώρα μας ιδεολογική νομιμοποίηση γι’ αυτό.

Να υπάρχει νομιμοποίηση για σωστή συμπεριφορά απέναντι στους επενδυτές, αλλά οποιαδήποτε συμφωνία με τους επενδυτές να βασίζεται σε κανόνες, σε προτεραιότητες που θέτει το κράτος.

Η διαφορά μεταξύ ημών και της κυβέρνησης στο μοντέλο ανάπτυξης που έχουμε είναι ότι οι αντίπαλοί μας λένε «ελάτε, ό,τι θέλετε, ΕΟΖ, μπορείτε να έχετε άθλιες εργασιακές σχέσεις», άρα οι άνθρωποι και ο χώρος για δική σας εκμετάλλευση. Ενώ εμείς βλέπουμε τον ελεύθερο χώρο και τους ανθρώπους ως τον πλούτο μας. Θα πούμε εμείς έχουμε προτεραιότητες, δεν θα κάνετε ό,τι θέλετε. Θα πρέπει να υπάρχει σεβασμός στο περιβάλλον, στις εργασιακές σχέσεις. Άρα θα υπάρχει χώρος για επενδύσεις αλλά σε στρατηγικές επιλογές του ελληνικού λαού που έχουν ψηφιστεί. Εμείς, για παράδειγμα, δεν θα φτιάξουμε γήπεδο γκολφ σε άνυδρο μέρος».

>Σε παλαιότερη συνέντευξη του έχει πει ότι είναι ιστορικό φαινόμενο, μοναδικό σε όλη την Ευρώπη, η δυνατότητα των ελληνικών ελίτ να αποφεύγουν τη φορολόγηση από την εποχή του Βαρβαρέσσου. «Θα μπορούσατε να μας το αναλύσετε αυτό λίγο παραπάνω;»

«Ο Βαρβαρέσσος δεν ήταν κανένας αριστερός, ήταν του αστικού κόσμου. Φεύγει λοιπόν από την Ελλάδα απελπισμένος, λέγοντας ότι δεν εμπιστεύεται τον δικό του κόσμο ότι θα κάνει μεταρρυθμίσεις με πραγματικό στόχο την ανάπτυξη, γιατί αυτό που τον ενδιαφέρει είναι τα εύκολα κέρδη, η λεηλασία του ελληνικού πλούτου. Νομίζω ότι υπάρχει μια φοβερή συνέχεια σε αυτή την ικανότητα των Ελλήνων. Ακόμα οι ελίτ έχουν την ικανότητα να μην πληρώνουν και να μη συμμετέχουν.

Και μάλιστα γι’ αυτό το ΔΝΤ δεν επιτρέπει στην Ελλάδα να περιλάβει τη φοροδιαφυγή στο πακέτο. Σου λέει, εσάς δεν σας εμπιστευόμαστε ότι θα το κάνετε αυτό. Οπότε, αν βρείτε λεφτά από τη φοροδιαφυγή, φέρτε τα και μετά το αλλάζουμε, αλλά δεν σας επιτρέπουμε να το βάλετε στο πακέτο των μέτρων, γιατί είναι εντελώς σίγουρο ότι δεν θα κάνετε τίποτε».      

>Επισημαίνω ότι η λίστα Φαλτσιάνι δεν είχε μόνο Έλληνες μέσα. Άρα, «σήμερα, που οι offshore είναι νόμιμες και το χρηματιστικό κεφάλαιο κινείται κατά πώς θέλει, η φοροδιαφυγή δεν συνιστά παγκόσμιο φαινόμενο;»

«Ναι. Βέβαια, ένας μεγαλογιατρός με 1,5 εκατ. το χρόνο εισόδημα στις ΗΠΑ δηλώνει 800.000 – μεγάλη φοροδιαφυγή. Έχω την εντύπωση ότι ο αντίστοιχος Έλληνας παίρνει 1,5 εκατ. και δηλώνει 30 χιλιάδες. Αυτό είναι διαφορά». Εκεί το αντίστοιχο ΣΔΟΕ, μου λέει, θα τον εντόπιζε αν δήλωνε λιγότερα.

>Οπότε;

Μου απαντά ότι τα υπερεθνικά προβλήματα απαιτούν υπερεθνικές λύσεις. «Ένα από τα επιχειρήματα οικονομολόγων μέσα στην Αριστερά όπως εγώ, που είμαστε υπέρ του να παραμείνουμε στο ευρώ και να βρούμε περιεκτικές λύσεις είναι, για παράδειγμα, ότι δεν μπορείς να αντιμετωπίσεις τις χρηματαγορές και τη φοροδιαφυγή στο εθνικό επίπεδο. Άρα, μια σύγχρονη αριστερά πρέπει να είναι διεθνιστική. Και για το οικολογικό ισχύει αυτό και για το μεταναστευτικό.

Να δημιουργηθεί η Ελλάδα ως Κούβα το θεωρώ εξαιρετικά δύσκολο. Γιατί αφενός δεν έχουμε πια ΕΣΣΔ, που χρηματοδοτούσε την Κούβα, αφετέρου είμαστε σε μια πιο παγκοσμιοποιημένη οικονομία-κοινωνία, που δεν επιτρέπει τέτοια παραδείγματα».

Σκέφτομαι ότι και τα διαπλεκόμενα δεν είναι ελληνική αποκλειστικότητα. Στις Ομάδες Ειδικών που συμβουλεύουν την ΕΕ συμμετέχουν και η… DeutscheBank, η BNPParibas και η GoldmanSachs. Στο ίδιο μοτίβο, στην Ελλάδα καλούμε ως χρηματοοικονομικό σύμβουλο για την ιδιωτικοποίηση του ΟΠΑΠ την DeutscheBank, και ως τεχνικό σύμβουλο για την ιδιωτικοποίηση των Κρατικών Λαχείων την επίσης στενά συνδεόμενη με τη γερμανική κυβέρνηση RolandBerger…

>«Γιάννης κερνάει, Γιάννης πίνει;» ρωτώ τον Ευκλείδη Τσακαλώτο. «Μπορεί, τελικά, οποιαδήποτε κυβέρνηση να χαλιναγωγήσει το χρηματοοικονομικό κεφάλαιο και την κερδοσκοπία ή μπορεί μόνο να τη διαχειριστεί;»

«Ίσως το μεγαλύτερο ιδεολόγημα του νεοφιλελευθερισμού που διαψεύστηκε παγκοσμίως είναι ότι θα δημιουργήσει μικρότερο κράτος και ότι αυτό το κράτος θα είχε διαφανείς κανόνες του παιχνιδιού για όλους. Όμως, το θέμα της διαφθοράς, της σχέσης των επιχειρήσεων με το κράτος, επιδεινώθηκε στην εποχή του νεοφιλελευθερισμού. Γιατί ο νεοφιλελευθερισμός δεν δημιουργεί αντίρροπες κοινωνικές δυνάμεις κοινωνικές στην ιδιωτική εξουσία. Λέει, πάρτε τα όλα, εσείς είσαστε, κάντε ό,τι θέλετε, θα σας δώσουμε και φθηνή εργασία και λιγότερη ρύθμιση.

Η χειρότερη περίπτωση εξουσίας ιδιωτών είναι οι τράπεζες. Εξ ου και το επιχείρημα «Too big to fail» («Πολύ μεγάλες για να καταρρεύσουν»). Οι συγχωνεύσεις, για παράδειγμα δημιουργούν μεγάλες τράπεζες με τρομακτική εξουσία. Το κράτος και οι πολίτες καλούνται να πληρώσουν οποιαδήποτε ζημιά εξαιτίας αυτής της εξουσίας. Γιατί όντως δεν μπορούμε να τους αφήσουμε να καταρρεύσουν – θα χαθούν και οι καταθέσεις, θα γίνει πολύ μεγάλο κραχ.

Άρα, μέρος της λύσης είναι μια άλλη σχέση εξουσίας μεταξύ του κράτους και του ιδιωτικού τομέα. Αν δεν τεθούν όρια, ο ιδιωτικός τομέας θα το εκμεταλλευτεί να βγάλει κέρδος όπως νομίζει. Και ένας είναι η διαφθορά.

Ξαναφέρνω το θέμα στην εγχώρια φοροδιαφυγή. Αναφέρω το περιστατικό της ταβερνιάρισσας στην Ύδρα.

>«Πώς θα παταχθεί ένα τόσο ευρύ φαινόμενο;»

«Θέλουμε να έχουμε άλλη σχέση με τις επιχειρήσεις, σας το είπα», μου απαντά. Δεν τρέφουν, όμως, ψευδαισθήσεις: «Ειδικά ο ΣΥΡΙΖΑ δεν θεωρεί ότι ισχύει το σχήμα “το μεγάλο κεφάλαιο, και όλος ο λαός είναι από την άλλη μεριά”. Γιατί, αν όλος ο λαός ήταν από την άλλη μεριά, πώς θα υπήρχε τόσο μεγάλη υποστήριξη των κυβερνήσεων των Μνημονίων; Οποιοσδήποτε κυκλοφορεί στην επαρχία, που είναι πιο φανερό, καταλαβαίνει ότι τα μεγάλα σπίτια τα έχουν φτιάξει άνθρωποι που έχουν φροντιστήρια, που είναι γιατροί, και όχι απαραίτητα μεγαλογιατροί… Που μπορεί να έχουν καφετέριες οι οποίες ποτέ να μην έχουν εκδώσει απόδειξη και να έχουν τους εργαζόμενούς τους ανασφάλιστους, παρόλο που έχουν μεγάλα έσοδα…

Το ξέρουμε αυτό. Το μπλοκ εξουσίας δεν μπορεί να είναι πέντε βιομήχανοι και πέντε τραπεζίτες, γιατί δεν κερδίζεις εκλογές έτσι. Άρα, έχουμε πλήρη συνείδηση ότι ενάντιά μας είναι ένα μπλοκ που περιλαμβάνει αρκετούς μικρομεσαίους. Και για αυτούς τους μικρομεσαίους, όμως, το μοντέλο αυτό έχει φτάσει στα όριά του. Πρέπει να βγάλουν χρήματα με τρόπο που βοηθάει συγχρόνως την οικονομία-κοινωνία».

Άραγε, αναρωτιέμαι, ο ΣΥΡΙΖΑ διακρίνει ότι έχει συρρικνωθεί αυτό το μπλοκ, γι’ αυτό άρχισε να μιλά για εκλογές;

>Ο πρόεδρος της ΚΟ του ΣΥΡΙΖΑ Αλέξης Τσίπρας μιλώντας στη ΔΕΘ είχε πει «εάν θέλαμε εκλογές, θα το ζητούσαμε». Σχεδόν 20 ημέρες μετά (4 Οκτωβρίου), ο Πάνος Σκουρλέτης έθετε θέμα εκλογών. Τι μεσολάβησε;

«Όταν στις εκλογές τα κόμματα της εξουσίας λαμβάνουν 48%, έχουν μια νομιμοποίηση. Ένα πολιτικό κόμμα δεν μπορεί να ζητήσει τόσο γρήγορα εκλογές εάν δεν βασίζεται σε έναν λαό που ο ίδιος θεωρεί ότι έχει εξαπατηθεί και έχει βγει στους δρόμους».

>Δεν φαίνεται να έχει βγει ο λαός όμως μαζικά ακόμα στους δρόμους.

«Διακρίνονται ήδη όμως οι αντιδράσεις. Εισπράττω μια αγωνία από τους πολίτες. Ο κόσμος δεν συζητά για τα επόμενα 15 χρόνια, αλλά για το πώς θα βγάλει τον χειμώνα. Με αυτή τη συνθήκη κάποια στιγμή ζητάς εκλογές. Θεωρούμε ότι αυτή η κυβέρνηση έχει διαψεύσει όλες τις προσδοκίες για διαπραγμάτευση. Και φαίνεται και η πολιτική της διαχείριση –όλα αυτά με τις λίστες…- δεν έχει το κύρος το πολιτικό να κάνει έστω και τις μεταρρυθμίσεις όπως αυτή τις αντιλαμβάνεται».

>Κάποιοι βέβαια κατηγορούν και τον ΣΥΡΙΖΑ ότι δεν κάνει αρκετά σκληρή αντιπολίτευση. Για παράδειγμα, γιατί ζητάτε Εξεταστική μόνο για το Μνημόνιο;

«Οι Εξεταστικές δεν έχουν και πολύ καλή παράδοση στην Ελλάδα ως προς την αποτελεσματικότητά τους. Οπότε, καλό είναι να είσαι πιο στοχευμένος. Άμα είναι να ζητήσεις Εξεταστικές για όλα τα κακά της Ελλάδας τα τελευταία χρόνια, τι αποτέλεσμα θα έχεις;»

>Δεν είναι δηλαδή ότι δεν θέλετε να οξύνετε τους τόνους σε αυτή τη φάση;

«Όχι. Κάποιος που παρακολουθεί τον Τσίπρα δεν μπορεί να μιλά για χαμηλούς τόνους. Από τη άλλη, δεν θέλουμε να μπούμε στη λογική “υψηλοί-χαμηλοί τόνοι”. Μέχρι πρότινος, ΝΔ και ΠΑΣΟΚ διατηρούσαν ιδιαίτερα υψηλούς τόνους στη μεταξύ τους αντιπαράθεση, και αποδείχθηκε ότι δεν έχουν πολύ μεγάλες διαφορές στην πολιτική τους.

Επιπλέον, ο ΣΥΡΙΖΑ δεν λέει ότι πρέπει τα πράγματα να γίνουν χειρότερα, για να γίνουν έπειτα καλύτερα. Δεν είμαστε, δηλαδή, πολιτική δύναμη που επενδύουμε στη μιζέρια και την καταστροφή.

Οπότε, η αντιπαράθεση από εμάς είναι πολύπλευρη, πώς οργανώνουμε την κοινωνική αλληλεγγύη, μέσα στις διαδηλώσεις, μέσα στη Βουλή. Όποιος φωνάζει περισσότερο, δεν σημαίνει ότι είναι και ο πιο αριστερός. 

Χοσέ Μουχίκα: Ο πιο φτωχός πρόεδρος του κόσμου! Δεν τον έφθειρε η εξουσία. Ο Ευκλέιδης Τσακαλώτος απαντά για τον κίνδυνο ενσωμάτωσης του ΣΥΡΙΖΑ ότι αυτός είναι πάντα υπαρκτός και μία από τις λύσεις είναι να μην υπάρχουν τόσοι επαγγελματίες πολιτικοί.

«Εκείνο που είναι πραγματικά κρίσιμο», έγραφε ο ιστορικός Χάουαρντ Ζιν, «δεν είναι ποιος διοικεί τον Λευκό Οίκο, αλλά ποιος βρίσκεται στους δρόμους, στις καφετέριες, στους κυβερνητικούς διαδρόμους, στα εργοστάσια. Ποιος διαδηλώνει, ποιος καταλαμβάνει γραφεία…»

>Τι απαντάτε σε όσους ρωτούν: «Γιατί δεν κατεβάζει σήμερα ο ΣΥΡΙΖΑ τον κόσμο στους δρόμους;»

«Πως η άποψή μας είναι ότι η αλλαγή θα γίνει με όρους κοινωνικών συσχετισμών που είναι πέρα από τον ΣΥΡΙΖΑ. Δεν θεωρούμε ότι το μονοπώλιο της αλήθειας μέσα στην Αριστερά ανήκει ΣΥΡΙΖΑ, αλλά ότι πρέπει να υπάρχει ένα κοινωνικό ρεύμα και ότι το κίνημα έχει μια αυτονομία. Δεν είναι αρμοδιότητα του ΣΥΡΙΖΑ να πατήσει το κουμπί “τώρα βγείτε” ούτε είμαστε της άποψης του ΚΚΕ ότι είμαστε υπέρ μόνο αυτού που ελέγχουμε και ότι πρέπει εμείς να τους κατεβάσουμε στους δρόμους. Πρόκειται για μια άλλη κουλτούρα».

Θεωρεί ότι οι αντικειμενικές συνθήκες δημιουργούν τα κινήματα και ότι ο ΣΥΡΙΖΑ πρέπει να βοηθήσει σαν καταλύτης(στην αυτοοργάνωση των πολιτών, στην οργάνωση των εργαζομένων, κλπ), «αλλά δεν θέλουμε να αντικαταστήσουμε».

>Σχετικά με την αλλαγή συσχετισμού δυνάμεων: θεωρείτε ότι θα επηρεάσει την πορεία της Ελλάδας, το αποτέλεσμα των αμερικανικών εκλογών;

«Νομίζω ότι ο Ομπάμα έχει πιέσει τους Ευρωπαίους να βρουν μια λύση. Είναι ακραίες οι αντιδράσεις και οι συμπεριφορές των Ευρωπαίων στην Ευρωζώνη. Δηλαδή, ακόμα και με όρους συστήματος, ο Ομπάμα και οι σύμβουλοί του τραβάνε τα μαλλιά τους. Λένε κάντε κάτι. Θεωρούν ότι αν κερδίσει ο Ρόμνεϊ, θα δημιουργήσει πρόβλημα στην Ευρωζώνη. Ο Ομπάμα έκανε πολύ λιγότερα από τα αναμενόμενα, που όμως είναι πολύ περισσότερα από αυτά που κάνουν στην Ευρωζώνη. Κράτησε κάποιες γραμμές.

Αλλά είχε και το θεσμικό η Αμερική. Έχει τη FED, έναν μεγάλο ομοσπονδιακό προϋπολογισμό… Μέρος της κρίσης της Ευρωζώνης είναι ότι δεν έχουμε αυτά.

«Αν στα επόμενα 30 χρόνια διπλασιάσουμε την παραγωγικότητά μας, μπορούμε να καταναλώσουμε τα διπλά αγαθά ή να έχουμε πολύ περισσότερο ελεύθερο χρόνο. Τι θα κάνουμε; Οι καπιταλιστές βγάζουν λεφτά από το να παράγεις και να αγοράζεις προϊόντα, αν αγοράσεις το καινούργιο i-Pad, το καινούργιο σούπερ ηλεκτρονικό γκάτζετ, δεν βγάζουν λεφτά όταν εσύ διαβάζεις ένα καλό βιβλίο, βλέπεις μια καλή ταινία, πας σε μια ταβερνούλα με τους φίλους σου. Άρα ένα ζήτημα είναι: Τι κοινωνία θέλουμε;» λέει ο Ευκλείδης Τσακαλώτος.

«Η σύγκρουση αξιών δεν αποτελεί αφηρημένο αντικείμενο μελέτης για τους φιλοσόφους, αλλά αναγκαία ενασχόληση για όλους μας», γράφει στο βιβλίο του «Οι αξίες και η Αξία της Αριστεράς». Του το αναφέρω και τον ρωτώ:

>Όταν όμως σήμερα η Αριστερά μιλά κυρίως για αιτήματα που αφορούν στο υλιστικό κομμάτι, χωρίς ταυτόχρονα να προβάλλει έντονα το όραμα για μια διαφορετική κοινωνία, πού ακριβώς συγκρούεται αξιακά;

«Αν μου κάνατε αυτή την ερώτηση πριν δύο χρόνια θα ήμουν απόλυτα σίγουρος. Τώρα, βλέπω μια αλλαγή». Η ανταγωνιστικότητα δεν είναι αριστερή αξία, μου λέει, είναι καπιταλιστική ιδεολογία. «Κάποιοι κερδίζουν βάζοντάς μας να ανταγωνιζόμαστε μεταξύ μας». Αριστερή αξία είναι η συνεργασία, το να θέλεις να πας καλύτερα από πέρσι και να θέλεις να πάνε όλοι καλύτερα, υποστηρίζει.

«Χρειάζεται να πειστεί ο κόσμος ότι η δημόσια προσφορά είναι σημαντικό πράγμα, ότι η Αριστερά δεν μπορεί να υποσχεθεί πως ο καθένας θα γίνει πλούσιος και θα έχει πισίνες στο σπίτι του, αλλά μπορεί να υποσχεθεί ότι θα έχουμε σε 15 γειτονιές στην Αθήνα πισίνα για να πηγαίνει ο κόσμος για καφέ και κολύμπι. Αυτό είναι διαφορετική αξία. Σχετίζεται με το τι κομμάτι του πλούτου καταναλώνεις ιδιωτικά και τι υπηρετεί το συλλογικό.

Το θέμα είναι τι κάνεις με τον πλούτο. Για παράδειγμα, αν στα επόμενα 30 χρόνια διπλασιάσουμε την παραγωγικότητά μας, μπορούμε να καταναλώσουμε τα διπλά αγαθά ή να έχουμε πολύ περισσότερο ελεύθερο χρόνο. Τι θα κάνουμε; Οι καπιταλιστές βγάζουν λεφτά από το να παράγεις και να αγοράζεις προϊόντα, αν αγοράσεις το καινούργιο i-Pad, το καινούργιο σούπερ ηλεκτρονικό γκάτζετ, δεν βγάζουν λεφτά όταν εσύ διαβάζεις ένα καλό βιβλίο, βλέπεις μια καλή ταινία, πας σε μια ταβερνούλα με τους φίλους σου. Άρα ένα πρόταγμα είναι: Τι κοινωνία θέλουμε;»

Σκέφτομαι κάτι που έγραφε ο Χρόνης Μίσσιος: «Και για τι άλλο, αλήθεια, θα την κάνετε την επανάσταση, ρε, αν όχι για να ξαναδώσετε στη ζωή τα δικαιώματά της, να την κάνετε χαρά, παιχνίδι, φαντασία, έρωτα; Πώς τη βλέπετε τη μελλοντική ευτυχία του ανθρώπου, με περισσότερα αγαθά;»

Σίγουρα κάποιος που δεν ταυτίζει την ευτυχία με τα περισσότερα αγαθά είναι ο φέρων τον τίτλο του «πιο φτωχού προέδρου του κόσμου», ο πρόεδρος της Ουρουγουάης Χοσέ Μουνίκα, αντάρτης των Τουπαμάρος στα χρόνια της δικτατορίας. Από τον μηνιαίο μισθό του των 12.500 δολαρίων, ο Μουνίκα κρατά μόνο τα 1.250 και τα υπόλοιπα τα επιστρέφει στο κράτος για να ενισχυθούν τα προγράμματα κοινωνικής πρόνοιας. Δεν έχει τραπεζικό λογαριασμό ούτε χρέη και κυκλοφορεί με ένα παλιό Φολκσβάγκεν των 1.945 δολαρίων… Αναφέρω στον Ευκλείδη Τσακαλώτο το παράδειγμα, και τον ρωτώ:

>Θα διδάξει ο ΣΥΡΙΖΑ το πρότυπο μιας διαφορετικής κοινωνίας στην πράξη ή θα ενσωματωθεί –όπως κάποιοι τον κατηγορούν ότι έχει αρχίσει να κάνει- στις υπάρχουσες δομές εξουσίας, χρησιμοποιώντας απλώς τα πλεονεκτήματα του συστήματος επ’ ωφελεία του; Να το πω απλά: θα σας δούμε κάποια στιγμή με γραβάτες και συμβούλους επικοινωνίας;

«Νομίζω ο κίνδυνος της ενσωμάτωσης είναι πάντα υπαρκτός. Το βλέπουμε και στη Βουλή. Η φυσική ροπή σε μια καπιταλιστική κοινωνία είναι το αντίθετο του παραδείγματος του συγκεκριμένου προέδρου. Άρα, αυτό δεν μπορεί να είναι απόφαση πολιτικών, αν δεν υπάρχουν συλλογικότητες… Γι’ αυτό σας είπα ένα ποσοστό των πολιτικών μας να μην είναι επαγγελματίες πολιτικοί. Είναι ένα κομμάτι σε αυτό».

Μου εξηγεί ότι η συλλογικότητα σε μια καπιταλιστική κοινωνία ή οικονομία σε κατάσταση μετάβασης, πρέπει να επιβληθεί. Όχι όμως με την έννοια της τιμωρίας. Αλλά με την έννοια ενός ήθους, που οποιοσδήποτε δεν το τηρεί, θα αισθάνεται ντροπή. «Και ο ΣΥΡΙΖΑ προσπαθεί, στη διαδικασία δημιουργίας νέου φορέα, να δημιουργήσει τέτοιες δομές συλλογικότητας».

Η συζήτηση με τον Ευκλείδη Τσακαλώτο τελειώνει κάπου εδώ. Βγαίνοντας στην Ακαδημίας, μια φιγούρα γνώριμη. Ένας επαίτης. Αποστεωμένος. «Πάρτε ένα πακέτο χαρτομάντιλα». Τα βλέμματα των περαστικών τον αποφεύγουν. «Ε, ρε νιάτα», μονολογεί. «Πώς ήμουν και πώς κατάντησα». Λίγες ημέρες αργότερα, η Αθήνα θα υποδεχόταν την Άγκελα Μέρκελ. Για να πει τι πρέπει να κάνουμε για να βγουν τα νούμερα…

Ισλανδία: Μια επανάσταση που δεν τελείωσε ακόμα

[Έριξαν την κυβέρνηση της χρεοκοπίας, αρνήθηκαν να πληρώσουν τα «σπασμένα» των τραπεζιτών τους, κυνηγούν δικαστικά τους υπαίτιους τραπεζίτες και πολιτικούς, γράφουν νέο Σύνταγμα και σήμερα, στα τέλη του 2011, ξαναβγαίνουν στους δρόμους κατά της κυβέρνησης, που… αλληθωρίζει προς ΔΝΤ και διαφθορά.  Μιλούν στο «Crash» δύο Ισλανδοί δημοσιογράφοι, ένας Ισλανδός πανεπιστημιακός και ένα μέλος του ισλανδικού σκέλους της οργάνωσης ATTAC]

της Δέσποινας Παπαγεωργίου [δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Crash», τεύχος Νοεμβρίου 2011]

Ένας μακρόσυρτος, βροντερός βρυχηθμός άρχισε να ακούγεται από τα έγκατα της γης. Τα πύρινα σπλάχνα μιας παγωμένης χώρας αναμοχλεύονταν σαν την κοιλιά ενός κήτους που γουργουρίζει. Σε λίγο, η έκρηξη. Ήταν ένα ισλανδικό ηφαίστειο. Το πυκνό απειλητικό σύννεφο τέφρας θα καθήλωνε ακόμα και τα σιδερένια πουλιά στα αεροδρόμια, πέρα από τα ισλανδικά σύνορα. Οι διεθνείς συναλλαγές θα παρουσίαζαν αρρυθμίες. Η μικρή χώρα, δυο σπιθαμές δρόμος από το βόρειο πόλο της υδρογείου, είχε πάρει για δεύτερη φορά την εκδίκησή της μέσα σε δεκαπέντε ημέρες.

Δύο εβδομάδες νωρίτερα, οι Ισλανδοί, σε μια αναπάντεχη έκρηξη οργής, είχαν αρνηθεί να πληρώσουν τα «σπασμένα» των τραπεζιτών τους σε Βρετανούς και Ολλανδούς, όπως τους είχε ζητηθεί μετά την πολύκροτη χρεοκοπία της χώρας… Το «όχι» εκείνο ήταν το αποκορύφωμα μιας εξέγερσης κατά τη διάρκεια της οποίας η ισλανδική κοινωνία αναγεννήθηκε στους δρόμους του παγωμένου Ρέικιαβικ. Από τότε πολλά έχουν αλλάξει στην Ισλανδία, αλλά, δυστυχώς, όχι αρκετά, όπως λένε οι Ισλανδοί… Η ισλανδική εξέγερση, όμως, συνεχίζεται ακάθεκτη, και δείχνει το δρόμο…

2008. Μετά την κατάρρευση των Δίδυμων Πύργων, ένα ακόμη «αδιανόητο» είχε συμβεί: η κατάρρευση της Lehman Brothers. Το δόγμα των χαρτογιακάδων των φωτεινών καντράν ότι οι «πολύ μεγάλες για να κλονιστούν» επιχειρήσεις είναι αξιόπιστες αντιμετώπιζε πλέον πρόβλημα επιβίωσης. Λίγους μήνες αργότερα, ένα ακόμα «αδιανόητο» θα συνέβαινε. Η πιο ευτυχισμένη χώρα στον κόσμο (2006), η «καλύτερη για να ζεις» (ΟΗΕ, 2007), εκείνη με το τρίτο υψηλότερο κατά κεφαλήν εισόδημα παγκοσμίως, η Ισλανδία, θα χρεοκοπούσε! «Το πάρτι τελείωσε για την Ισλανδία, το νησί που προσπάθησε να αγοράσει τον κόσμο», θα έγραφε σε άρθρο του ο «Γκάρντιαν».

«Τι στο διάολο συνέβη;» αναρωτιούνταν ισλανδικές εφημερίδες. Τα golden boys ήταν τα μόνα σε θέση να γνωρίζουν ότι η Ισλανδία είχε από το 2003 απογειωθεί σε ένα ταξίδι προς τον ήλιο μιας ψευδεπίγραφης ανάπτυξης των αριθμών, με κέρινα όμως φτερά. Γι’ αυτό και έμειναν να κοιτούν κεχηνότες τον ισλανδικό ουρανό. Έναν ουρανό τον οποίο τώρα πια δεν διέσχιζαν τόσα πολυτελή ιδιωτικά τζετ όσα την περίοδο της ευμάρειας…

Η διεθνής κερδοσκοπία φαίνεται πως είχε βάλει αριστοτεχνικά το χεράκι της: το 2007 και το 2008, όταν η ισλανδική φούσκα άρχισε να γίνεται ολοένα και πιο επικίνδυνη, με το ισλανδικό χρέος να έχει φτάσει στο… 900-1000% του ΑΕΠ, το ΔΝΤ έκανε ηπιότερη κριτική στη χώρα, ενώ οι επιτήδειοι πλήρωναν οικονομολόγους για να βεβαιώσουν ότι η Ισλανδία θα πετούσε για πολύ καιρό ακόμα στον ουρανό της «ανάπτυξης». Όπως γράφουν δύο αναλυτές στην επιθεώρηση New Left Review (τ. 65), ο Αμερικανός οικονομολόγος Φρέντερικ Μίσκιν υπέγραψε έναντι 135.000 δολαρίων έκθεση που έχει συνταχτεί από Ισλανδό οικονομολόγο και επιβεβαίωνε τη σταθερότητα των ισλανδικών τραπεζών, ενώ, για να συντάξει παρόμοια έκθεση, ο Ριτσαρντ Πορτ του London School of Economics πληρώθηκε 58.000 στερλίνες. Η δανέζικη Danske Bank, πάντως, ήδη από το 2006 αναφερόταν στην Ισλανδία ως «οικονομία του θερμοπίδακα».

Το σύστημα είχε καταφέρει να σφηνώσει κάτι πολύ σάπιο στη μέχρι πρότινος χώρα των αλιέων, των αγροτών και των… παραμυθιών. Ο Αμερικανός συγγραφέας και αναλυτής Μάικλ Λούις, μάλιστα, αναφέρει ότι εν μία νυκτί Ισλανδοί ψαράδες εγκατέλειψαν τις βάρκες τους και άρχισαν να εργάζονται στις χρηματιστηριακές συναλλαγές, χωρίς καν να έχουν παρακολουθήσει σεμινάριο οικονομικών! «Τους έπεισαν ότι είναι οικονομικοί μάγοι», λέει χαρακτηριστικά.

Στην Ισλανδία, εξάλλου, τους αρέσουν τα παραμύθια. Εάν πεις σε έναν Ισλανδό «είναι ψέματα αυτό που λες», εκείνος θα αντιγυρίσει: «Ναι, αλλά είναι όμορφο»… Οι συνήθως ήσυχοι κάτοικοι της χώρας των πάγων όμως άρχισαν να βλέπουν το παραμύθι τους να μετατρέπεται σε εφιάλτη… Για να πάρουμε την ιστορία από την αρχή, με το ξέσπασμα τη παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, τον Σεπτέμβριο του 2008, οι τρεις βασικές τράπεζες της χώρας, Landsbanki, Kaupthing και Glitnir, κατέρρευσαν. Αυτές εντάσσονταν στο σχήμα της Icesave, που παρείχε υπηρεσίες online banking, με υψηλά επιτόκια, προσελκύοντας πολλούς Βρετανούς και Ολλανδούς μικροκαταθέτες. Οι διεθνείς οίκοι υποβάθμισαν την πιστοληπτική ικανότητα της Ισλανδίας. Οι τράπεζες κρατικοποιήθηκαν. Η ισλανδική κορόνα κατακρημνίστηκε, χάνοντας το 85% της αξίας της σε σχέση με το δολάριο.

Στο τέλος του 2008, η Ισλανδία θα κήρυττε χρεοκοπία. Ήταν η πρώτη χώρα-θύμα της οικονομικής κρίσης. Βρετανία και Ολλανδία, μετά την κατάρρευση των ισλανδικών τραπεζών, ζητούσαν από τους Ισλανδούς πολίτες να αποζημιώσουν τους δικούς τους καταθέτες στις ισλανδικές τράπεζες. Μάλιστα, ο τότε Βρετανός πρωθυπουργός Γκόρντον Μπράουν έβγαλε από το συρτάρι και τον νόμο περί τρομοκρατίας (!) για να μπλοκάρει τα περιουσιακά στοιχεία του ενεργητικού της Landsbanki στη Βρετανία, κάνοντας ακόμα και τον πρωθυπουργό της χρεοκοπίας Γκέερ Χάαρντε να αναφωνήσει: «Δεν είμαστε τρομοκράτες, κύριε Μπράουν»…

Kαι μέσα σε όλα αυτά, κατέφθασε και το ΔΝΤ στο παγωμένο Ρέικιαβικ, για να προτείνει δάνειο 2,1 δισ. –το πρώτο που θα έδινε σε ανεπτυγμένη χώρα από το 1976 στη Βρετανία– και να στηρίξει τα αιτήματα της βρετανικής και της ολλανδικής κυβέρνησης. Eίχε έρθει η ώρα οι Ισλανδοί να φτιάξουν ένα καλύτερο παραμύθι…

Έτσι, ενώ οι ΗΠΑ όρκιζαν τον πρώτο Αφροαμερικανό τους Πρόεδρο, που τους είχε υποσχεθεί να ανακτήσει τη χαμένη τους υπερηφάνεια, οι Ισλανδοί θα εισέβαλλαν στο Κοινοβούλιό τους χτυπώντας κατσαρόλες και τηγάνια και αντιδρώντας στη σύνθλιψη της δικής τους υπερηφάνειας από τους διεθνείς τραπεζίτες. Η «εξέγερση του τσουκαλιού και του τηγανιού» ήταν γεγονός, κι έβαζε φωτιές στην παγωμένη χώρα…

Η «Πύλη της Κόλασης»

Επί τρεις συναπτούς μήνες οι Ισλανδοί κατέκλυζαν κατά χιλιάδες την κεντρική πλατεία του παγωμένου Ρέικιαβικ, αναγκάζοντας τελικά σε παραίτηση, στις αρχές του 2009, την κυβέρνηση της χρεοκοπίας

Kαθισμένη επάνω στο ηφαιστειακά και σεισμικά ενεργό ρήγμα των τεκτονικών πλακών της Βόρειας Αμερικής και της Ευρώπης, η Ισλανδία μοιάζει να μην ανήκει σε καμία ήπειρο. Εκεί, λοιπόν, που οι πολικές θερμοκρασίες συναντούν την ανεξέλεγκτη θέρμη των ισλανδικών ηφαιστείων γεννιέται η ισλανδική ιδιοσυγκρασία.

Απελευθερώνοντας το εκρηκτικό στοιχείο του χαρακτήρα του, ο ισλανδικός λαός βγήκε στους δρόμους από τον Οκτώβριο του 2008, λίγο μετά την τραπεζική κατάρρευση, πετώντας αβγά, ψωμί και λαχανικά στο Κοινοβούλιο και την Κεντρική Τράπεζα, κάτι που για την Ισλανδία συνιστά βία μεγάλης κλίμακας! Ανέκαθεν, ο Ισλανδός Πρόεδρος Ολαφούρ Ραγκνάρ Γκρίμσον αρεσκόταν στο να συγκρίνει την μικρή ισλανδική κοινωνία των 320.000 πολιτών με την αρχαία Αθήνα. Τώρα, μετά τη χρεοκοπία, αυτή πράγματι έμοιαζε με την Αθήνα. Όχι, όμως, με εκείνη του Σωκράτη και του Σοφοκλή, αλλά με εκείνη των αντικυβερνητικών διαδηλώσεων.

Οι Ισλανδοί ήταν αποφασισμένοι για όλα. Επί τρεις συναπτούς μήνες, έως τον Ιανουάριο του 2009, κάθε Σάββατο απόγευμα κατέκλυζαν κατά χιλιάδες την κεντρική πλατεία του παγωμένου Ρέικιαβικ, ανάβοντας φωτιές για να ζεσταθούν, σε θερμοκρασίες κάτω από τους 0οC. Για πρώτη φορά από το 1949 και τις τότε διαδηλώσεις εναντίον της ένταξης της χώρας στο ΝΑΤΟ, η αστυνομία θα έκανε χρήση δακρυγόνων και η κυβέρνηση, χρήση του άρθρου 100 του Ποινικού Κώδικα εναντίον των πολιτικών διαδηλώσεων! Χαρακτηριστικό της έκρυθμης κατάστασης, ότι η χώρα, ενώ χρεοκοπούσε, ανέπτυσσε μια άλλη βιομηχανία: εκείνη των σωματοφυλάκων για τους πολιτικούς, ενώ μέχρι πρότινος ποπ σταρ και πρωθυπουργοί κυκλοφορούσαν δημόσια χωρίς πρόβλημα…

Τον Ιανουάριο του 2009, η κυβέρνηση Χάαρντε, μη έχοντας άλλη επιλογή, έπεσε. Το 2009, η ισλανδική οικονομία εξακολουθούσε να βρίσκεται σε κρίση, αλλά η νέα κυβέρνηση των Σοσιαλδημοκρατών έδειχνε πρόθυμη να πληρώσει τις αποζημιώσεις σε Βρετανία και Ολλανδία. Οι Ισλανδοί ξεχύθηκαν για μία ακόμη φορά στους δρόμους, απαιτώντας τουλάχιστον το ζήτημα να τεθεί σε δημοψήφισμα.

Στο πρώτο δημοψήφισμα, στις 6 Μαρτίου του 2010, το αποτέλεσμα, με ένα συντριπτικό 93%, ήταν ένα ξεκάθαρο «όχι». Το ΔΝΤ αμέσως πάγωσε το δάνειο των 2,1 δισ. ευρώ. Οι πιέσεις από τον διεθνή παράγοντα συνεχίζονταν. Για να πείσουν τους Ισλανδούς να συναινέσουν μείωσαν μάλιστα το επιτόκιο από το 5,55% στο 2,64%. Το Αλτίνγκι, το ισλανδικό Κοινοβούλιο, επικύρωσε με τα 2/3 του τη συμφωνία. Τρεις βουλευτές του Αριστερού Πράσινου Κόμματος παραιτήθηκαν σε ένδειξη διαμαρτυρίας. Κι ο Ισλανδός Πρόεδρος Ολαφούρ Ραγκνάρ Γκρίμσον, νιώθοντας την πίεση από το μαζικό κίνημα πολιτών που διαδήλωνε ξανά, ακούραστα, στους παγωμένους δρόμους του Ρέικιαβικ, αρνήθηκε να την επικυρώσει. Έτσι, κίνησε τη διαδικασία για νέο δημοψήφισμα. Ήταν η εποχή που ο «Economist», με μια ιδιαίτερα γερή δόση ειρωνείας, θα παρουσίαζε τον Γκρίμσον ως πρόεδρο-Σούπερμαν. Όπως ο ίδιος θα έλεγε αργότερα: «Μας είχαν πει ότι αν αρνούμασταν τους όρους της διεθνούς κοινότητας, θα γινόμασταν η Κούβα του Βορρά. Αλλά, αν είχαμε δεχθεί, θα γινόμασταν η Αϊτή του Βορρά»…

"Να πληρώσουν αυτοί για την κρίση", είπαν οι Ισλανδοί, υποδεικνύοντας τους υπεύθυνους της χρεοκοπίας, και δεν υπέκυψαν σε όσους απειλούσαν πως αν δεν πληρώσουν θα τους μετατρέψουν στην Κούβα του Βορρά

Οι Ισλανδοί πολίτες προσήλθαν στις κάλπες ξανά, στις 10 Απριλίου του 2011. Εάν το αποτέλεσμα ήταν «ναι», θα έπρεπε να πληρώσουν 4 δισ. ευρώ (ίσο με το 50% του ισλανδικού ΑΕΠ) σε 46 χρόνια με το μειωμένο επιτόκιο του 3%. Αντί να λουφάξουν από τις διεθνείς απειλές ότι θα τεθούν στο «πυρ το εξώτερον» των αγορών, οι Ισλανδοί απάντησαν για μία ακόμα φορά «όχι», με ποσοστό 59,8%! Ακόμα και συντάκτης του νεοφιλελεύθερου Ευαγγελίου, των «Financial Times», αναφώνησε «ναι, είναι δυνατόν να θέτουμε τους Ευρωπαίους πολίτες πάνω από τις τράπεζες».

Η βρετανική κυβέρνηση δεν έδειξε καθόλου τον ίδιο ενθουσιασμό: την επομένη μόλις του δημοψηφίσματος δήλωσε ότι θα μήνυε την Ισλανδία για 3,5 δισ. δολάρια, ενώ απείλησε να ασκεί βέτο στην υποψηφιότητα της Ισλανδίας στην Ε.Ε. μέχρι να αποπληρώσει τις αποζημιώσεις στους 340.000 Βρετανούς και Ολλανδούς καταθέτες.

«Το “όχι”, εάν κριθεί από τα βραχυπρόθεσμα αποτελέσματά του, επηρέασε αρνητικά την ισλανδική οικονομία. Αλλά, μακροπρόθεσμα θεωρώ ότι ήταν απαραίτητο… όχι μόνο για την Ισλανδία και τον λαό της, αλλά και για χώρες όπως η Ελλάδα, που βρίσκονται σε παρόμοια κατάσταση», θα πει στο «Crash» ο συντάκτης της ισλανδικής εφημερίδας «Eyjafrettir» Τζούλιους Ίνγκασον. Για να συμπληρώσει: «Τώρα υπάρχει προηγούμενο ότι ο λαός δεν θα πληρώσει για τα λάθη των τραπεζιτών – και, για την ακρίβεια, ότι δεν πρέπει να πληρώσει». Πράγματι, ακόμα και οι «New York Times» θα γράψουν για τον «Ισλανδικό Δρόμο» σε editorial τους (18-4-2011): «Η Ε.Ε. και το ΔΝΤ –τα πακέτα τους για διάσωση Ελλάδας και Ισλανδίας σχεδιάστηκαν για να αποζημιώσουν πλήρως τους πιστωτές– πρέπει να διδαχθούν από το παράδειγμα της Ισλανδίας… πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι οι φορολογούμενοι δεν μπορούν να επωμίζονται όλο το κόστος των ανομιών των τραπεζών»…

«Οι τραπεζίτες θεώρησαν το “όχι” προσβολή και το έγραψαν στα βιβλία τους», θα μας πει ο Άρνι Ντάνιελ Τζούλιουσον της Attac. Όμως, «το “όχι” ελάφρυνε τους ώμους των Ισλανδών φορολογουμένων σημαντικά μακροπρόθεσμα και πιθανόν μαλάκωσε την πίεση που το οικονομικό κατεστημένο είχε προετοιμαστεί να ασκήσει στους Ισλανδούς…» Βέβαια, συνεχίζει, η Ισλανδία αποκατέστησε τις σχέσεις της με τον νεοφιλελευθερισμό μέσω του δανείου από το ΔΝΤ…

 Η Ισλανδία, που είναι γνωστή ως η «Πύλη της Κόλασης» εξαιτίας των 15 ενεργών ηφαιστείων της, τώρα είχε αρχίσει να γίνεται «πύλη της κόλασης» για τους διεθνείς κερδοσκόπους και υπόδειγμα ανυπακοής σε ένα διεθνές σύστημα που ιδιωτικοποιεί τα κέρδη και κοινωνικοποιεί τις ζημιές.

Το «Χταπόδι» και η «Ατμομηχανή»…

Παρόλο που η ψύχραιμη ιδιοσυγκρασία των Ισλανδών δεν κινεί υποψίες, η διαπλοκή στη χώρα έχει βαθιά πλοκάμια, με ρίζες που ανιχνεύονται στα 40 χρόνια που ακολούθησαν τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο, οπότε η Ισλανδία είχε απελευθερωθεί από την δανέζικη κυριαρχία. Τότε, την οικονομία στη χώρα ήλεγχαν δεκατέσσερις οικογένειες, με το προσωνύμιο «Το Χταπόδι». Σαν μια Σικελία του Βορρά, η ολιγαρχία των οικογενειών αυτών είχε περιπλέξει στα πλοκάμια της όλους τους τομείς της οικονομίας  της χώρας. Μέσω του δεξιού Κόμματος της Ανεξαρτησίας, με στελέχη από τους κόλπους της, ήλεγχε και τα μέσα ενημέρωσης. Ήταν μάλιστα αδύνατον να πάρει κάποιος δάνειο εάν δεν είχε περάσει από τα γραφεία κομματικού στελέχους…

Μια νέα, όμως, νεοφιλελεύθερη φατρία θα αντικαταστήσει το «Χταπόδι».Θα προέλθει από φοιτητές Νομικής και Μάρκετινγκ που«έτρεχαν» την εφημερίδα «Η Ατμομηχανή» και θα ηγηθεί της χώρας τις επόμενες δεκαετίες. Από τα σπλάχνα της, και το πρόσωπο που οι βρετανικοί «Times» θα βαφτίσουν «Μάργκαρετ Θάτσερ του Βορρά», ο Ντέιβιντ Όντσον, πρώην πρωθυπουργός της χώρας (1991-2004) και πρώην διοικητής της Κεντρικής της Τράπεζας, ουσιαστικά ο αρχιτέκτονας της νεοφιλελεύθερης στροφής της Ισλανδίας. Και της χρεοκοπίας της…

Ο Ντέιβιντ Όντσον θεωρείται ο αρχιτέκτονας της χρεοκοπίας. Παρ' όλ΄ αυτά, σήμερα δεν διώκεται δικαστικά, αλλά εργάζεται ως... αρχισυντάκτης στην ισλανδική εφημερίδα "Morgunbladid"

O πρωθυπουργός και η «Θάτσερ του Βορρά»

Η λαϊκή οργή που ξεχείλιζε στους δρόμους του Ρέικιαβικ ανάγκασε τη νέα ισλανδική κυβέρνηση των Σοσιαλδημοκρατών και των Πρασίνων να αρχίσει δικαστική έρευνα για την κρίση. Ήδη, από τον Απρίλιο του 2009, η ισλανδική Ειδική Ερευνητική Επιτροπή που συστήθηκε από ανεξάρτητους ειδικούς, παρουσίασε μια αναφορά 2.000 σελίδων για την κατάρρευση του τραπεζικού συστήματος της χώρας. Η αναφορά υποδεικνύει ως βασικούς υπαιτίους τον «πρωθυπουργό της χρεοκοπίας» Γκέερ Χάαρντε και τον πρώην πρωθυπουργό (1991-2004) και πρώην διοικητή της ισλανδικής τράπεζας Ντέιβιντ Όντσον.

Η πολυσέλιδη έρευνα –η οποία κυκλοφόρησε στα ισλανδικά βιβλιοπωλεία και έγινε… μπεστ σέλερ– υποστηρίζει ότι η πορεία προς την καταστροφή της Ισλανδίας ξεκίνησε το 2003 με την ιδιωτικοποίηση μικρών τραπεζών, των οποίων τα κεφάλαια 20πλασιάστηκαν σε επτά χρόνια. Το βραχυπρόθεσμο χρέος τους σύντομα έγινε 15πλάσιο από τα αποθέματα της Κεντρικής Τράπεζας, της οποίας επικεφαλής ήταν ο Όντσον. Χωρίς να υπόκεινται σε κανένα περιορισμό, οι τράπεζες επένδυαν σε ξένες χώρες, δανειζόμενες με χαμηλά επιτόκια από την Ασία και δανείζοντας έως και 11 φορές (!) το ΑΕΠ της Ισλανδίας.

Η αντίστροφη μέτρηση είχε ξεκινήσει επί πρωθυπουργίας Όντσον, και επισπεύστηκε από όταν εκείνος είχε δεξί χέρι του τον Χάαρντε ως υπουργό Οικονομικών (1998-2004). Οι δυο τους ξεκίνησαν μαζικές ιδιωτικοποιήσεις – ο Όντσον εξάλλου είχε δώσει δείγματα γραφής ήδη από τότε που, ως δήμαρχος του Ρέικιαβικ, είχε ιδιωτικοποιήσει σχεδόν όλες τις δημοτικές επιχειρήσεις! Το 2001 αποσυνέδεσαν την κορόνα από τα άλλα νομίσματα και το 2003 ιδιωτικοποίησαν τις τράπεζες. Μείωσαν τη φορολογία των υψηλών εισοδημάτων και προώθησαν τον ανεξέλεγκτο δανεισμό των πολιτών, οι οποίοι, για παράδειγμα, μπορούσαν να λάβουν σε δάνειο πρώτης κατοικίας το 100% της αξίας της τελευταίας χωρίς εγγύηση. Στο τέλος, η χώρα είχε γίνει ένα τεράστιο hedge fund και τα ισλανδικά νοικοκυριά είχαν χρέος πάνω από το 220% του διαθέσιμου εισοδήματος…

Οι κοινωνικές ανισότητες διευρύνονταν. Τα μεγαλοστελέχη των τραπεζών αμείβονταν πλουσιοπάροχα, υπεξαιρώντας ουσιαστικά χρήματα της τράπεζας, σύμφωνα με αναλυτές, ενώ στηρίζονταν από τα κόμματα, τα οποία χρηματοδοτούσαν.

Η ισλανδική φούσκα έμελλε να σκάσει στα χέρια του πρωθυπουργού Γκέερ Χάαρντε. Έτσι, το ισλανδικό Κοινοβούλιο ενέκρινε με μόλις τρεις ψήφους διαφορά την παραπομπή του Χάαρντε, ενεργοποιώντας για πρώτη φορά από τη σύστασή του το 1905 (!) το ειδικό δικαστήριο Λαντσντομούρ για υποθέσεις κατάχρησης εξουσίας. «Όλους θέλουμε να τους παραπέμψετε», φώναζε εξαρχής εν τη ερήμω της πολιτικής διαπλοκής το 61% της ισλανδικής κοινής γνώμης. Το Αλτίνγκι, όμως, απέρριψε την πρόταση για παραπομπή και των λοιπών υπευθύνων για την κρίση, μεταξύ των οποίων και του Όντσον, για τον οποίο οι βρετανικοί «Times» αναρωτιούνταν τον Ιανουάριο του 2009: «Είναι αυτός ο πιο μισητός άντρας στην Ισλανδία;» Σαν να μην έφτανε αυτό, ο Όντσον σήμερα είναι αρχισυντάκτης στην ισλανδική εφημερίδα «Morgunbladid»!

Όπως λέει στο «Crash» ο συντάκτης της «Eyjafrettir» Τζούλιους Τζ. Ίνγκασον, «δυστυχώς, η μικροπολιτική μπήκε στη μέση. Η Βουλή ψήφισε ποιοι πρέπει να προσαχθούν και, κατ’ εμέ, οι Σοσιαλδημοκράτες υπερασπίστηκαν τους δικούς του. Έπρεπε να τους προσάγουν όλους, όχι μόνο τον πρώην πρωθυπουργό. Ή όλους ή κανέναν»… Ο Μπένεντικτ Γιοχάνεσον της «Visbending» είπε στο «Crash» ότι εκτιμά πως το δικαστήριο δεν θα καταδικάσει τον Χάαρντε. «Δεν θέτουν ζήτημα ότι παραβίασε τη νομοθεσία για ίδιον συμφέρον», συμπληρώνει.

«Η διαφθορά εξακολουθεί να είναι μεγάλο πρόβλημα», μας είπε ο Άρνι Ντάνιελ Τζούλιουσον, μέλος της οργάνωσης πολιτών Attac της Ισλανδίας. Και έφερε ως ένα ακόμη παράδειγμα, την «πρόσφατη πρόσληψη ως επικεφαλής του Κρατικού Ελέγχου Τραπεζών ενός από τους πολιτικούς που τη δεκαετία του ’90 πρωτοστάτησαν στην ιδιωτικοποίηση των τραπεζών, του Παλ Μάγκνουσον»…

Τραπεζίτες στα… ουρητήρια

Τραπεζίτες και μεγαλοστελέχη έφυγαν πανικόβλητοι από τη χώρα, για να γλιτώσουν τη σύλληψη. Θα τους συναντούσε κανείς πλέον μόνο σε... ουρητήρια, όπου οι Ισλανδοί τοποθετούσαν τις φωτογραφίες τους για να εκτονωθούν.

Σαν βόμβα εν αιθρία έσκασε στην Ισλανδία το διεθνές ένταλμα σύλληψης που εκδόθηκε από την Interpol για τον πρώην πρόεδρο μίας από τις καταρρεύσασες ισλανδικές τράπεζες (Kaupthing), του Σιγκουρτούρ Αΐναρσον… Οσμιζόμενοι τον άμεσο κίνδυνο, εκείνοι που λόγω αλαζονείας θεωρούν ότι θα βρίσκονται πάντα στο απυρόβλητο της δικαιοσύνης, τραπεζίτες και μεγαλοστελέχη άρχισαν να εγκαταλείπουν μαζικά την Ισλανδία. Πλέον, θα τους συναντούσε κανείς μόνο σε… ανδρικά ουρητήρια ως… φωτογραφίες, αναρτημένες εκεί από μαινόμενους Ισλανδούς που ήθελαν να εκτονωθούν…

Και πώς θα μπορούσε να τους καταλογίσει κανείς άδικο, αφού βασικοί υπαίτιοι, κατά την έρευνα, κρίθηκαν και οι επικεφαλής των τραπεζών επειδή λάμβαναν «ακατάλληλα δάνεια από τις τράπεζες» για τις οποίες εργάζονταν. Για τα τεράστια αυτά δάνεια, οι τραπεζίτες χρησιμοποιούσαν ως εγγύηση τις μετοχές τους στις τράπεζές τους, για να αγοράσουν περισσότερες μετοχές σε αυτές! Μετά τη χρεοκοπία, οι Ισλανδοί θα συνειδητοποιήσουν, όπως έγραφε η «Telegraph», ότι κάθονταν επάνω σε πυραμίδα χτισμένη από εκείνους που υποτίθεται έφεραν την ευμάρεια στη χώρα. Και τότε θα έπαυε ο έρωτάς τους για τους ολιγάρχες τους. Πόσο μάλλον αφού αντιλήφθηκαν ότι, λίγο προτού η κορόνα κατακρημνιστεί, πριν τη χρεοκοπία, ο τότε διοικητής της Κεντρικής Τράπεζας Ντέιβιντ Όντσον τη συνέδεσε για λίγο με κάποια ξένα νομίσματα, δίνοντας την ευκαιρία στην οικονομική και πολιτική ελίτ να φυγαδεύσει δισεκατομμύρια έξω από τη χώρα…

Η λαϊκή οργή στράφηκε κυρίως εναντίον τριών οικογενειών που εμπλέκονταν με τις «καταραμένες» τράπεζες: τους εφοπλιστές και άρχοντες της ζυθοποιίας Μπγιόργκολφσον, πρώην ιδιοκτήτες της Landsbanki, τους μεγιστάνες της λιανικής Γιοχάνεσον, που ήλεγχαν μεγάλο μέρος των ΜΜΕ, και τους ηγέτες των κατεψυγμένων Γκούντμουντσον, επικεφαλής της Kaupthing…

Ο Μπένεντικτ Γιοχάνεσον της «Visbending» θα πει στο «Crash» ότι τα κατηγορητήρια για τους τραπεζίτες δεν έχουν συνταχθεί ακόμα και ότι μόνο μια υπόθεση προχώρησε, την οποία η κυβέρνηση έχασε. «Η προσαγωγή τραπεζιτών και επενδυτών γίνεται με ρυθμούς… σαλιγκαριού», θα επιβεβαιώσει ο Τζούλιους Τζ. Ίνγκασον της «Eyjefrettir». «Πολύ λίγα έχουν γίνει και τα χρήματα που έπρεπε να έχουν διασωθεί έχουν πετάξει εδώ και καιρό. Οι επενδυτές είναι ακόμα ελεύθεροι και κάνουν τα ίδια σε άλλες χώρες». Πράγματι, το Μάρτιο του 2011 συνελήφθησαν επτά στη Βρετανία, αλλά ανακρίθηκαν κι αφέθηκαν ελεύθεροι…

Μήπως, όμως, τραπεζίτες και πολίτες λογαριάζουν χωρίς την… Εύα; Η εισαγγελική αρχή της Ισλανδίας είχε φροντίσει από τον Μάρτιο του 2009 να προσλάβει τον θηλυκό Ηρακλή Πουαρό Εύα Τζόλι, γνωστή αδίστακτη τιμωρό της διαφθοράς, η οποία απολαμβάνει πλέον φήμη… ροκ σταρ στην Ισλανδία. Όχι άδικα, αφού ήταν εν μέσω απειλών για τη ζωή της, που η Τζόλι είχε φέρει στο ανελέητο φως της δημοσιότητας και της δικαιοσύνης υποθέσεις διαφθοράς που αφορούν στον γαλλικό πετρελαϊκό κολοσσό Elf Aquitaine. Η Τζόλι δήλωσε τον Απρίλιο του 2009 ότι θα χρειαστούν τουλάχιστον δυο-τρία χρόνια για να χτίσει με ισχυρά στοιχεία τα κατηγορητήρια εναντίον επιχειρηματιών και τραπεζιτών στην Ισλανδία. Όσο υπάρχει η Εύα, μάλλον τίποτε δεν έχει ακόμη τελειώσει… 

Η κατάσταση σήμερα – υπό το βλέμμα του ΔΝΤ

Οι Ισλανδοί πέτυχαν πολλά, αλλά συνεχίζουν σήμερα να αγωνίζονται εναντίον της αρχικά προοδευτικής κυβέρνησής τους, που όμως σήμερα απογοητεύει, προσπαθώντας να ισορροπήσει ανάμεσα στις υποσχέσεις της και τις επιταγές του ΔΝΤ

Σήμερα, η οικονομία της Ισλανδίας μοιάζει να ανακάμπτει, οι τράπεζές της έχουν «επιστρέψει από το κρύο» και οι επενδύσεις αρχίζουν να αναθερμαίνονται. Η ισλανδική κυβέρνηση συγκέντρωσε μάλιστα 1 δισ. δολάρια μέσω της έκδοσης πενταετών ομολόγων με περίπου 3% επιτόκιο. Η οικονομία της σταμάτησε να συρρικνώνεται το 2010, η οικονομική ανάπτυξη αναμένεται να φθάσει στο 3% το 2012, το έλλειμμα να πέσει κάτω από το 3% του ΑΕΠ το 2011 (7,8% το 2010) και ένα μικρό πλεόνασμα να υπάρξει το 2013.

Ωστόσο, ο πληθωρισμός τρέχει με 5,4% (2010) και το δημόσιο χρέος είχε ανέβει από το 115,1% το 2009 στο 126,1% του ΑΕΠ το 2010. Η ανεργία ήταν στο 8,1% το 2010 (στο 6,7% τον Ιούνιο του 2011), κάνοντας το BBC να μιλά για «σοκ ανεργίας στην Ισλανδία». Το βρετανικό δίκτυο επισήμαινε πως χρειάστηκε να συνδράμει ο Ερυθρός Σταυρός τη χώρα, για να στηρίξει, όχι μόνο υλικά, αλλά κυρίως ψυχολογικά τους Ισλανδούς που μέχρι πρότινος είχαν μόνο 1% ανεργία…

«Η ανεργία βρίσκεται στα υψηλότερα επίπεδα από τη μεγάλη ύφεση και πολλοί, ιδίως νέοι άνθρωποι, έχουν μεγάλα χρέη», λέει ο καθηγητής Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου της Ισλανδίας Γκουνάρ Χέλγκι Κρίστινσον στο «Crash». «Η νέα “αριστερή” κυβέρνηση «αποδείχθηκε πολύ υποτελής στο νεοφιλελεύθερο οικονομικό κατεστημένο… παραδίδοντας τις τράπεζες στους ολιγάρχες, αρνούμενη να μειώσει τα χρέη στους πολλούς, και εισέπραξε την περιφρόνηση», θα συμφωνήσει ο Άρνι Ντάνιελ Τζούλιουσον της Attac. «Χιλιάδες είναι οι άνεργοι και χιλιάδες μεταναστεύουν». Πράγματι, το κύμα μετανάστευσης Ισλανδών βρίσκεται στα υψηλότερα επίπεδα από το 1889. Η κυβέρνηση έχει εξαγγείλει μέτρα λιτότητας για το 2011, ενώ το πάγωμα κατασχέσεων ακινήτων έληξε στα τέλη του 2010.

Ο Τζούλιους Ίνγκασον της «Eyjafrettir» θα μας πει ότι «οι τράπεζες πήραν μεγάλη βοήθεια από το κράτος και τώρα, λίγα μόλις χρόνια μετά την εξέγερση, εμφανίζουν μεγάλα κέρδη… αλλά απολύουν. Την ίδια στιγμή τα επιτόκια δανεισμού παραμένουν πολύ υψηλά και ο πληθωρισμός μαζί με την ανεργία αυξάνονται… Οι μισθοί και οι κοινωνικές παροχές μειώνονται… Είναι παράλογο. Η Ισλανδία ακόμα αναρριχάται στο βουνό, αλλά η κορυφή φαίνεται. Η αλιεία πάει καλά». Αν οι Ισλανδοί είχαν δεχθεί να πληρώσουν και τις αποζημιώσεις, τα πράγματα θα ήταν πολύ χειρότερα…

«Η κυβέρνηση προσπαθεί να ισορροπήσει μεταξύ του να διατηρήσει ένα στοιχειώδες κράτος πρόνοιας και να εφαρμόσει το πρόγραμμα του ΔΝΤ. Αυτό δεν είναι εύκολο και –όπως είχε προβλεφθεί– η δημοτικότητά της έπεσε», υποστηρίζει ο καθηγητής Κρίστινσον. Έτσι, η κυβέρνηση της Γιοχάνα Σιγκουρνταντότιρ, που απολάμβανε δημοτικότητα της τάξης του 73% όταν ανέβηκε στην εξουσία, τώρα, σύμφωνα με δημοσκόπηση της Gallup, όπως μας είπε ο Γιοχάνεσον της «Visbending», έχει πέσει στο 35%, ενώ μόλις το 14% δηλώνει ότι εμπιστεύεται την κυβέρνηση και το 7% την αντιπολίτευση…

«Εάν τα πράγματα δεν λειτουργήσουν, θα επιστρέψουμε στους δρόμους», είχε δηλώσει στον «Γκάρντιαν» (27 Απριλίου 2009) ένας από τους επικεφαλής των διαδηλωτών που έριξαν την προηγούμενη κυβέρνηση. Σήμερα, αποδεικνύεται ότι το εννοούσαν: το παγωμένο Ρέικιαβικ φλέγεται και πάλι από διαδηλώσεις. Και δείχνει το δρόμο: «Όταν μεγαλώσουμε, θέλουμε να γίνουμε Ισλανδοί», όπως δήλωνε, όχι τυχαία, ένας Ισπανός Αγανακτισμένος τον περασμένο Μάιο στην «El Pais»…

Η σημερινή κυβέρνηση μπορεί να διαφέρει από εκείνη προ της χρεοκοπίας, αλλά όχι τόσο όσο διαφέρουν οι Ισλανδοί πολίτες προ και μετά χρεοκοπίας. Οι Ισλανδοί έχουν αναβαπτιστεί πολιτικά με στοιχεία της ανυπότακτης ιδιοσυγκρασίας των προγόνων τους. Όπως το πιο λατρεμένο παιδί της χώρας, η τραγουδίστρια Μπιορκ, είπε κάποτε, οι Βίκινγκς «δεν μπορούσαν να ανεχτούν την εξουσία στην Νορβηγία. Οπότε, το 800 μ.Χ., σάλπαραν σε αυτόν τον τρελό Βόρειο Ατλαντικό Ωκεανό μέσα σε μια ξύλινη βάρκα, κάτι πολύ hardcore, και βρήκαν ένα νησί γεμάτο χιόνι. Ναιαιαι!»

Εδώ και δυο χρόνια, το μικρό αυτό έθνος έχει σαλπάρει στον άγριο ωκεανό του νεοφιλελευθερισμού, με βάρκα την ανυπακοή, για να βρει τη δημοκρατία. Μέχρι στιγμής έχει επιτύχει πολλά. «Ναιαιαι!»

EXTRAS: Οι Ισλανδοί στην πολιτική πρωτοπορία – Γράφουν και νέο Σύνταγμα

Η πρώτη δηλωμένη ομοφυλόφιλη πρωθυπουργός στον κόσμο, η Ισλανδη πρώην αεροσυνοδός Γιοχάνα Σιγκουρταντότιρ, έχει δηλώσει ότι θα θέσει σε δημοψήφισμα το νέο Σύνταγμα που έγραψαν Ισλανδοί πολίτες, με τη βοήθεια και των σελίδων κοινωνικής δικτύωσης!

«Μια από τις τιμωρίες για την άρνηση της συμμετοχής στην πολιτική είναι ότι καταλήγεις να κυβερνάσαι από τους κατώτερούς σου», έλεγε ο Πλάτωνας. Με αυτή τη ρήση ως σύνθημα εξελέγη στο ισλανδικό Κοινοβούλιο που συστάθηκε μετά τη χρεοκοπία ένα κόμμα που γεννήθηκε μέσα από την «Επανάσταση του Τσουκαλιού και του Τηγανιού»: το Κόμμα των Πολιτών (αργότερα διασπάστηκε και σήμερα είναι στο Κοινοβούλιο τρία από τα μέλη του ως το «Κίνημα»).

Αυτή ήταν μία μόνο από τις ανατροπές που η ισλανδική εξέγερση έφερε στο πολιτικό σκηνικό: στις αρχές του 2009, οι Ισλανδοί έριξαν «μαύρο» στο δεξιό Κόμμα της Ανεξαρτησίας που κυβερνούσε … χρόνια και ανέδειξαν στην εξουσία τους Σοσιαλδημοκράτες, με πρόεδρο την πρώην αεροσυνοδό και πλέον πρώτη δηλωμένη ομοφυλόφιλη πρωθυπουργό στον κόσμο Γιοχάνα Σιγκουρναντότιρ, μαζί με τους Αριστερούς-Πράσινους με ηγέτη τον πρώην οδηγό φορτηγού Στάινγκρινμουρ Σίγκφουσον! Στη μέχρι πρότινος ανδροκρατούμενη ισλανδική πολιτική σκηνή, πολλά πόστα κατέλαβαν γυναίκες.

Οι Ισλανδοί όμως δεν έμειναν εκεί. Σε μια παγκόσμια πρώτη, βοήθησαν να συνταχθεί ένα νέο Σύνταγμα –σε αντικατάσταση του υπάρχοντος, του 1944– μέσω των ιστοσελίδων κοινωνικής δικτύωσης, όπως το Facebook και το Twitter! Μία επιτροπή 25 Ισλανδών πολιτών, που είχαν εκλεγεί με δημόσιες διαφανείς διαδικασίες μεταξύ 500 υποψήφιων Ισλανδών – δικηγόρων, φοιτητών, δημοσιογράφων, αγροτών και συνδικαλιστών- άρχισε τις εργασίες της για σύνταξη νέου Συντάγματος τον Απρίλιο και δημοσίευε στο Διαδίκτυο τις προτάσεις της. Οι Ισλανδοί πολίτες συνέβαλαν με περίπου 1.600 σχόλια και προτάσεις. Το προσχέδιο Συντάγματος παρουσιάστηκε στην κοινοβουλευτική εκπρόσωπο Άστα Ραγκνχαΐντουρ Γιοχανεσντότιρ στα τέλη του περασμένου Ιουλίου. Αναμενόταν να εξεταστεί αρχές Οκτωβρίου, ενώ η πρωθυπουργός προτίθεται να το θέσει σε δημοψήφισμα του χρόνου.

«Το υπό διαμόρφωση νέο Σύνταγμα αναμένεται να αμφισβητηθεί πολύ», είπε στο «Crash» ο καθηγητής Κρίστινσον, ο οποίος το θεωρεί «από πολλές απόψεις, ελλιπές». Δεν έφταιγε το Σύνταγμα για την κρίση, θα μας πει ο Μπένεντικτ Γιοχάνεσον της «Visbending», συμπληρώνοντας ότι ακόμα και εκείνοι που το συνέταξαν συμφωνούν ότι χρειάζεται περισσότερη δουλειά. Δεν ήταν η σωστή ώρα, θα μας πει ο Ίνγκασον της «Eyjafrettir». «Και αυτό γιατί υπάρχει πολύς θυμός στην κοινωνία… Χρειαζόμαστε μια ψύχραιμη κοινωνία για να φτιάξουμε νέο Σύνταγμα»… Ο εκπρόσωπος της Attac Άρνι Ντάνιελ Τζούλιουσον τονίζει τον δημοκρατικό τρόπο που συντάχθηκε και ότι εμπεριέχει πολύ ενδιαφέροντα σημεία, αλλά δεν αναδεικνύεται μέσα από αυτό η συνειδητοποίηση ότι «η οικονομική ολιγαρχία πρέπει να καταστραφεί με κάποιο τρόπο… ώστε να κυριαρχήσει η δημοκρατία».

Οι παραπάνω μαρτυρίες αποδεικνύουν ότι η ισλανδική κοινωνία είναι κοινωνία πολιτών που πλέον έχει πολύ μεγαλύτερες απαιτήσεις για τον τρόπο που λειτουργούν τα πράγματα. Το νέο Σύνταγμα, ακόμα κι αν αμφισβητηθεί, θα αποτελεί ένα ακόμα στάδιο στην αργή και επώδυνη πορεία των Ισλανδών προς μια πραγματική δημοκρατία…

Ο δήμαρχος του Ρέικιαβικ Τζον Γκαρ

EXTRAS: Πανκ, ηθοποιοί και ποιητές στη δημαρχία του Ρέικιαβικ

Από την τηλεόραση ακούγεται το «Simply the Best» της Τίνα Τέρνερ. Δεν τραγουδά όμως εκείνη, αλλά, εν χορώ, μια ομάδα υποψήφιων δημοτικών συμβούλων για τη δημαρχία του Ρέικιαβικ: «Είμαστε οι καλύτεροι, το καλυτερότερο κόμμα, το καλύτερο για το Ρέικιαβικ, της καλύτερης πόλης κάθε εβδομάδα»…

Λίγο αργότερα, στο συμβούλιο για τον προϋπολογισμό, η βοηθός του δημάρχου Χέλγκα Χελγκαντότιρ θα δακτυλογραφεί φορώντας ένα διάφανο μίνι φόρεμα κι ένας παλιός τραγουδιστής της πανκ με κόκκινο γένι, ο Όταρ Προπ, θα διαβάζει την οικονομική έκθεση, περνώντας το χέρι του μέσα από τα οξυζεναρισμένα πλατινέ μαλλιά του… Οι κάλπες είχαν αναδείξει στη δημαρχία του Ρέικιαβικ, με 34,7%, το Καλύτερο Κόμμα, μια ομάδα από πρώην πανκ, ποιητές και ποπ σταρ, με επικεφαλής τον δημοφιλή κωμικό ηθοποιό Τζον Γκναρ!

Είμαστε αναρχοσουρεαλιστές και θέλουμε να αλλάξουμε την πολιτική, δηλώνουν. Και καθησυχάζουν: «Κανείς δεν πρέπει να φοβάται το Καλύτερο Κόμμα, γιατί είναι το Καλύτερο Κόμμα. Αν δεν ήταν, θα ονομαζόταν το Χειρότερο ή το Κακό Κόμμα. Δεν θα συνεργαζόμασταν ποτέ με τέτοιο κόμμα»…

Οι προεκλογικές εξαγγελίες του κόμματος εμπεριείχαν σχέδιο 10 σημείων που είχε… 13 σημεία, υπόσχεση για πολικές αρκούδες στο ζωολογικό κήπο, δωρεάν πετσέτες στα κολυμβητήρια και μια «ελεύθερη από ναρκωτικά Βουλή έως το 2020»… Ο Γκναρ κατήργησε τις θρησκευτικές ομάδες από τα σχολεία, δηλώνει έτοιμος να φορέσει κραγιόν και να βάψει τα νύχια του για να προπαγανδίσει για τα ανθρώπινα δικαιώματα των μεγάλων πιθήκων και σχεδιάζει να μετατρέψει το πλούσιο σε γεωθερμική ενέργεια Ρέικιαβικ σε κόμβο ηλεκτρικών αυτοκινήτων.

Αρρώστησε όμως έχοντας να αντιμετωπίσει κρίσιμα ζητήματα ως δήμαρχος, μεταξύ άλλων την ανάγκη να μειώσει τις δαπάνες κατά 10% και να απολύσει 70 υπαλλήλους μιας εταιρείας-φούσκας.

Ο καθηγητής Κρίστινσον, μιλώντας στο «Crash», απέδωσε στη «διάχυτη δυσπιστία απέναντι στους πολιτικούς και τους θεσμούς» την εκλογή του Καλύτερου Κόμματος. Ωστόσο, προφανής στόχος του Γκναρ είναι να ξεμπροστιάσει τη σύμφυτη με την πολιτική σήψη υποκρισία. Προκάλεσε μάλιστα σάλο όταν, έχοντας βαρεθεί με τις 400 και πλέον συνεντεύξεις που είχε δώσει, απάντησε σε έναν δημοσιογράφο ότι η αγαπημένη του ιστοσελίδα ήταν μία με… πορνό. «Απλά μου αρέσει να παίζω με τα μυαλά των συντηρητικών που παίρνουν τον εαυτό τους πολύ στα σοβαρά. Μου αρέσει πραγματικά να ενοχλώ τους αλαζόνες, όλους εκείνους τους αυταρχικούς που θέλουν να ελέγχουν τι λέμε και τι κάνουμε», θα πει στον συντάκτη του «Γκάρντιαν» Ίαν Μπαϊρέλ.

Ο Γκναρ, που στις ραδιοφωνικές εκπομπές του έκανε φάρσες στη CIA και το FBI, δηλώνει πως από πολιτική γνωρίζει μόνο από… το σίριαλ «The Wire». Και λέει: «Μπορεί να παραιτηθώ για ένα ασήμαντο ζήτημα, αφού κανείς εδώ δεν έχει παραιτηθεί για όλα τα μεγάλα που πήγαν στραβά».

Δηλώνει ότι έχει εμπνευστεί από τον Γκάντι, τον Τολστόι, τον Μπακούνιν και το πανκ συγκρότημα Crass. Στα 13 του παράτησε το σχολείο γιατί το θεωρούσε άχρηστο στο μέλλον του ως κλόουν ή πειρατή (!). Πέρασε δυο χρόνια σε ίδρυμα για παιδιά με μπροβλήματα, έγινε ακτιβιστής με την Greenpeace, έγραψε ποίηση και ταξίδεψε με την πρώτη μπάντα της Μπιορκ.

Το Καλύτερο Κόμμα, αν και σήμερα κατηγορείται πως συμβιβάστηκε, απολαμβάνει ακόμα τη στήριξη του 20% των Ισλανδών, ενώ ο Γκναρ θεωρείται ο «πιο έντιμος πολιτικός του έθνους».

Νέστορ Κίρχνερ: Ο άνθρωπος που απελευθέρωσε την Αργεντινή από το ΔΝΤ

Ο πρώην πρόεδρος της Αργεντινής Νέστορ Κίρχνερ, που απελευθέρωσε τη χώρα από το ΔΝΤ

της Δέσποινας Παπαγεωργίου [δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Crash», τ. Οκτωβρίου 2011]

[Μετά την πολύκροτη χρεοκοπία της, το 2001, η Αργεντινή, μέχρι τότε «υπόδειγμα» υπακοής στο ΔΝΤ, βούλιαζε ολοένα και βαθύτερα στην εξαθλίωση. Μέχρι που, δύο χρόνια αργότερα, το 2003, την προεδρία της χώρας ανέλαβε ο Νέστορ Κίρχνερ. Ο Κίρχνερ, αφού διαπραγματεύτηκε σκληρά και πέτυχε πιο ευνοϊκούς όρους από το ΔΝΤ, διέγραψε το 75% του χρέους της Αργεντινής, σε μια κίνηση που έχει χαρακτηριστεί ως «η μεγαλύτερη αναδιάρθρωση χρέους στην ιστορία». Τελικά, το 2006, απελευθέρωσε οριστικά τη χώρα από το ΔΝΤ. Από το 2003 και μετά, η χώρα σημειώνει αλματώδη ανάπτυξη και 11 εκατ. άνθρωποι έχουν βγει από τη φτώχεια. Πρόσφατα, η διάδοχος του τεθνεώτος πλέον Κίρχνερ, σύζυγός του Κριστίνα Φερνάντες, αύξησε μισθούς και συντάξεις ενώ το ΔΝΤ την προειδοποιεί να… «χαλιναγωγήσει» την ανάπτυξη…]

2003. Άνευ προηγουμένου πανικός επικρατεί στο προπύργιο της «Συναίνεσης της Ουάσιγκτον», το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Αξιωματούχοι του ιδρύματος και διεθνή επενδυτικά γεράκια βράζουν από θυμό, τον οποίο αδυνατούν να διαχειριστούν. Αδυνατούν και να καταλάβουν τι είχε συμβεί. Δεκαετίες τώρα ακολουθούσαν, απολύτως επιτυχημένα, την τακτική του κινηματογραφικού «Νονού» Μάρλον Μπράντο: «Θα σου κάνω μια προσφορά που δεν μπορείς να αρνηθείς», έλεγε το ΔΝΤ στα κράτη που ζητούσαν δάνεια και, βάζοντάς τους το πιστόλι στον κρόταφο, τα έδενε χειροπόδαρα στην προκρούστεια κλίνη του νεοφιλελεύθερου στραγγαλισμού. Τώρα, κάποιος είχε αρνηθεί την «προσφορά» τους. Και αυτός δεν ήταν άλλος από τον τότε νεοεκλεγέντα Αργεντίνο πρόεδρο Νέστορ Κίρχνερ.

Η χώρα είχε ξεπουλήσει ό,τι είχε και δεν είχε. Ασημικά και οικογενειακά κειμήλια. Είχε «απελευθερώσει» την αγορά, είχε απολύσει 700.000 δημόσιους υπαλλήλους, είχε ιδιωτικοποιήσει την κοινωνική ασφάλιση και πουλήσει 400 κρατικές επιχειρήσεις που αντιστοιχούσαν στο 7% του ΑΕΠ της. Η Αργεντινή ήταν το χαϊδεμένο παιδί του ΔΝΤ, το πιο υπάκουο, εκείνο με τη μεγαλύτερη πρόοδο από όλα…

Για να πάρει ακόμα μεγαλύτερο έπαινο από τους διεθνείς τραπεζίτες, το 1991 συνέταξε το περίφημο «Σχέδιο Μετατρεψιμότητας» («Convertibility Plan») και παρέδωσε ουσιαστικά τον έλεγχο του νομίσματός της στα χέρια του επικεφαλής της Αμερικανικής Κεντρικής Τράπεζας Άλαν Γκρίνσπαν: το πέσο είχε συνδεθεί με το δολάριο σε αναλογία 1:1.

Ως γνήσιοι εκπρόσωποι της περίφημης νεοφιλελεύθερης Σχολής του Σικάγο κι ενός συστήματος που ιδιωτικοποιεί τα κέρδη και κοινωνικοποιεί τις ζημιές, οι αξιωματούχοι του ΔΝΤ έτριβαν τα χέρια τους για την «επιτυχία». Ακόμα και όταν η υποτίμηση του μεξικανικού (1995) και του βραζιλιανικού (1998) νομίσματος κατέστησαν τα προϊόντα των δύο αυτών χωρών φθηνότερα στις διεθνείς αγορές και έστειλαν τις «ακριβές» αργεντινικές εξαγωγές να βουλιάξουν, ενώ το εμπορικό ισοζύγιο της χώρας άρχισε να γίνεται υπερβολικά ελλειμματικό, εκείνοι χορηγούσαν μια σειρά από δάνεια, με αποκορύφωμα το «έκτακτο δάνειο» 40 δισ. δολαρίων, το 2001. Στόχος, να επιβεβαιώσουν ότι η Αργεντινή «μπορούσε να υπερασπιστεί το νόμισμά της».

Και φυσικά, οι δημόσιες δαπάνες μειώνονταν. «Το να μειώνεις τις δαπάνες κατά τη διάρκεια μιας ύφεσης είναι σαν να κατεβάζεις τον διακόπτη του μηχανήματος που κρατά στη ζωή ασθενή που βρίσκεται σε κώμα», γράφει ο Ρίτσαρντ Πιτ στο βιβλίο του «Η Ανίερη Τριάδα». Πράγματι, από τη δράση του «ευαγούς» ιδρύματος στη χώρα, το ΑΕΠ συρρικνώθηκε κατά 21%. Επιπλέον, οι κοινωνικές συνέπειες ήταν εκρηκτικές: το ποσοστό εκείνων που ζούσαν κάτω από το όριο της φτώχειας διπλασιάστηκε από 21% το 1990 σε 53% (!) το 2002, ενώ η επίσημη ανεργία είχε σκαρφαλώσει στο 21% και η υποαπασχόληση, στο 18%.

Ο κρότος από τη χρεοκοπία του «φωτεινού υποδείγματος» του ΔΝΤ, το 2001, έφθασε στ’ αυτιά ολόκληρου του πλανήτη προκαλώντας τρομερή αίσθηση. Επρόκειτο για τη μεγαλύτερη στην παγκόσμια ιστορία (95 δισ. δολάρια). Σπρώχνοντας την ήδη υπερχρεωμένη χώρα στον γκρεμό, το ΔΝΤ είχε, λίγο πριν, αρνηθεί να χορηγήσει άλλο δάνειο…

Το «αργεντινάσο», όπως ονομάστηκε το ξέσπασμα της λαϊκής οργής το 2001, ήταν το αποκορύφωμα τριών δεκαετιών κατά τις οποίες οι κυβερνήσεις με την πολιτική τους εργάστηκαν στην κατεύθυνση αποσύνθεσης ενός οικονομικού μοντέλου που βασιζόταν στις κρατικές επιχειρήσεις και το κοινωνικό κράτος.

Αυτή η διαδικασία ήταν μέρος ενός ευρύτερου κύματος ιδιωτικοποιήσεων που είχαν αρχίσει να ενορχηστρώνουν τη δεκαετία του ’70 σε Λατινική Αμερική και ΕΣΣΔ οι εκπρόσωποι της Σχολής του Σικάγο, που πλέον είχαν «αλώσει» το ΔΝΤ. Αυτοί είχαν ξεκινήσει την τους από τη Χιλή του δικτάτορα Αουγκούστο Πινοσέτ, του οποίου συνέταξαν το οικονομικό πρόγραμμα.

Στην Αργεντινή, η διαδικασία αποσύνθεσης του κοινωνικού κράτους ξεκίνησε με τη στρατιωτική χούντα του Ραφαέλ Βιντέλα (1976-1983) και αποκρυσταλλώθηκε στη κυβέρνηση του Κάρλος Μενέμ (1989-1999). Ο Μενέμ ιδιωτικοποίησε το 90% των κρατικών επιχειρήσεων. Το 2006, θα αποκαλυπτόταν ότι το πρόγραμμα ιδιωτικοποιήσεων της Αργεντινής είχαν εκπονήσει οι δύο μεγαλύτεροι δανειστές της: η JP Morgan και η Citibank. Έχοντας δηλαδή καθορίσει ποιες επιχειρήσεις θα πουληθούν και σε ποια τιμή, οι τραπεζίτες αυτοί έπαιρναν, ως δανειστές της Αργεντινής, τα χρήματα που οι πολίτες έδιναν μέσω φορολογίας για να ξεπληρώσουν το δάνειο, και με αυτά αγόραζαν τις κρατικές επιχειρήσεις…

Ένας Αργεντινός «ήρωας της ανεξαρτησίας»

"Που να με πάρει ο διάολος, η Αργεντινή δεν πρόκειται να επιστρέψει στο ΔΝΤ", είπε ο Κίρχνερ. Εδώ, με τη νυν πρόεδρο της Αργεντινής και σύζυγό του Κριστίνα Φερνάντες.

Οι ιαχές ενός εξαθλιωμένου από τη φτώχεια οργισμένου πλήθους, ο ήχος των κατσαρολικών που ηχούσαν στους δρόμους, οι κραυγές των δολοφονηθέντων στον αναβρασμό του 2001 ηχούσαν ακόμα στα αυτιά του Νέστορ Κίρχνερ, όταν αυτός ανέλαβε την προεδρία μιας βουτηγμένης στην απόγνωση Αργεντινής το 2003.

Είχαν περάσει σχεδόν δύο χρόνια από τότε που το ελικόπτερο απογειώθηκε φυγαδεύοντας από τη χώρα υπό τις ζητωκραυγές ενός μανιασμένου πλήθους τον «πρόεδρο της χρεοκοπίας» Φερνάντο ντε λε Ρούα, ο οποίος είχε διαδεχθεί τον «αρχιτέκτονα της χρεοκοπίας» Κάρλος Μενέμ. Τώρα, η καρέκλα της ηγεσίας της Αργεντινής έμοιαζε με καυτή πατάτα. Κανείς δεν την ορέγονταν. Κανείς δεν στέριωνε σε αυτή. Τέσσερις πρόεδροι άλλαξαν τους 18 μήνες που προηγήθηκαν του Κίρχνερ.

Με τις διακηρύξεις του εναντίον του νεοφιλελευθερισμού, ο κεντροαριστερός περονιστής Νέστορ Κίρχνερ αναδείχθηκε γρήγορα σε σκληρό αντίπαλο για τον Μενέμ. Όταν οι δημοσκοπήσεις άρχισαν να φέρνουν τον Κίρχνερ 60-70% μπροστά από τον Μενέμ, ο τελευταίος αποσύρθηκε από την προεκλογική κούρσα.

Ακολουθώντας τα χνάρια του ελευθερωτή της Λατινικής Αμερικής από την ισπανική αποικιοκρατία Σιμόν Μπολιβάρ, ο Κίρχνερ αποφάσισε να απελευθερώσει την άλλοτε πολύ πλούσια και υπερήφανη Αργεντινή από τον οικονομικό δυνάστη της.

Δεν άργησε να δώσει το στίγμα του. Δεν πρόκειται να δεχθώ τους όρους του ΔΝΤ που εξυπηρετούν τους ξένους δανειστές, είπε, και, το Σεπτέμβριο του 2003, η Αργεντινή αθέτησε τις υποχρεώσεις της στην αποπληρωμή δανείου προς το ίδρυμα – κάτι που μέχρι τότε μόνο υποανάπτυκτες χώρες είχαν πράξει. Μετά από σκληρές διαπραγματεύσεις, το ΔΝΤ συμφώνησε στην πρόταση Κίρχνερ ότι μόνο το 3% του προϋπολογισμού θα χρησιμοποιούνταν για την αποπληρωμή του χρέους. Προτεραιότητά μας, είχε διακηρύξει ο Κίρχνερ, είναι οι άνεργοι και οι δημόσιες επενδύσεις. Και κάλεσε τους διεθνείς δανειστές να επισκεφθούν τη χώρα για να δουν «τι σημαίνει φτώχεια».

Όλοι φοβούνταν ότι το ΔΝΤ μπορεί να έκοβε τη ροη πιστώσεων. Ο Κίρχνερ αρχικά πέτυχε συμφωνία για πίστωση 12,5 δισ. δολαρίων από το ίδρυμα. Όταν, όμως, το 2004 η πίεση του ΔΝΤ προς τη χώρα για να ολοκληρώσει τις διαπραγματεύσεις για το χρέος με τους πιστωτές της άρχισε να γίνεται ασφυκτική, η Αργεντινή διέκοψε το δάνειό της.

Ήταν τον Ιούνιο του 2005, που ο Κίρχνερ θα έκανε διεθνείς κερδοσκόπους και επενδυτές να νομίζουν ότι κάτι δεν άκουσαν καλά. Είχε έρθει η στιγμή για τη γονατισμένη και εξαθλιωμένη χώρα να σηκώσει κεφάλι και να κάνει στο ΔΝΤ «μια προσφορά που δεν μπορούσε να αρνηθεί»: Θα αποπληρώσω το χρέος, είπε ο Κίρχνερ, αλλά διαγράφοντας το 70-75% αυτού! Θα πληρώσω, δηλαδή, για κάθε χρωστούμενο δολάριο 25-30 σεντς! Η πρόταση-καταπέλτης για αναδιάρθρωση του χρέους στηρίχθηκε στο επιχείρημα ότι το μεγαλύτερο ποσοστό του βρισκόταν στα χέρια των κερδοσκόπων που είχαν εισρεύσει αθρόα στη χώρα το ’90.

Ο Κίρχνερ, ως γνήσιος περονιστής, επέλεξε να διαρρήξει τη σχέση του με τους πιστωτές, παρά το κοινωνικό συμβόλαιο με τους πολίτες της Αργεντινής. Κανείς δεν είχε τολμήσει να ορθώσει τέτοιο ανάστημα στο ΔΝΤ μέχρι εκείνη τη στιγμή. Οι δανειστές εξοργίστηκαν. Το ΔΝΤ αιφνιδιάστηκε. Ο Κίρχνερ όμως εμφανιζόταν στιβαρός και εξαιρετικά αποφασισμένος: αυτή είναι η προσφορά, τους είπε. Και είναι η τελική…

Μπροστά την προοπτική να χάσουν το σύνολο των χρημάτων τους, οι περισσότεροι δανειστές και το ΔΝΤ δεν μπόρεσαν να αρνηθούν. Ο Κιρχνερ εξοικονόμησε έτσι στην Αργεντινή περισσότερα από 67 δισ. δολάρια, σε κάτι που ακόμα και σχετική Έκθεση προς το Κογκρέσο χαρακτήριζε ως «τη μεγαλύτερη μείωση-αναδιάρθρωση χρέους που έχει επιτευχθεί στα χρονικά από αναπτυσσόμενη χώρα» (CRS Report for Congress, Mark P. Sullivan, 12 Οκτωβρίου 2006).

Με κομμένη την ανάσα

ΔΝΤ, πιστωτές και Αργεντίνοι κρατούσαν την ανάσα τους – για διαφορετικούς λόγους ο καθένας. Το ινστιτούτο Stratfor έγραφε ότι «αν η Αργεντινή απομακρυνθεί επιτυχώς από τα χρέη της, δηλαδή αν δεν καταρρεύσει οικονομικά όταν αποκλειστεί από τις διεθνείς χρηματαγορές εξαιτίας της μη αποπληρωμής των οφειλών της, τότε μπορεί άλλα κράτη να ακολουθήσουν το παράδειγμά της». Και κατέληγε: «Αυτό θα είχε ως αποτέλεσμα να διακοπεί οριστικά η οποιαδήποτε θεσμική και πολιτική επιρροή που έχει απομείνει στο ΔΝΤ»… Εξάλλου, οι ΗΠΑ -κύριος μέτοχος του ΔΝΤ και ο μόνος με δικαίωμα βέτο σε αυτόν- πάντα πίστευαν ότι το σάπιο μήλο μπορεί να χαλάσει και τα άλλα στο βαρέλι…

Πράγματι, εκείνη τη περίοδο, η ανησυχία για να περισωθεί το (όποιο) κύρος του ΔΝΤ ήταν μεγάλη: το ίδρυμα είχε καταφέρει να λαβώσει τις άλλοτε περίφημες «ασιατικές τίγρεις». Οι χώρες της Νοτιοανατολικής Ασίας, που είχαν αναπτυχθεί εφαρμόζοντας ακριβώς το αντίθετο από τις συνταγές του, όταν αντιμετώπισαν πρόβλημα, ζήτησαν τη συνδρομή του ΔΝΤ. Και τώρα έβγαζαν επιθανάτιους ρόγχους….

Αντίθετα με την επιθυμία των διεθνών κερδοσκόπων, που θα ήθελαν να ανάψουν το πούρο τους στις φλόγες μια ευκταίας γι’ αυτούς οικονομικής καταστροφής της Αργεντινής, η χώρα, όχι μόνο δεν κατέρρευσε οικονομικά, αλλά κατέγραψε «ισχυρή ανάκαμψη», όπως σημειώνει και η προαναφερθείσα έκθεση προς το Κογκρέσο. Με την πολιτική που εφάρμοσε, ο Κίρχνερ πυροδότησε μέσο όρο ρυθμού ανάπτυξης 8% τα επόμενα τέσσερα χρόνια, έβγαλε από τη φτώχεια 11 εκατομμύρια ανθρώπους σε ένα πληθυσμό 40 εκατομμυρίων και μείωσε την ανεργία από 24% το 2002, σε 11% στις αρχές του 2006!

Στον πυρετό της «κόκκινης παλίρροιας»

Με χέρι σταθερό, αποφασιστικά βήματα και μεθοδικές κινήσεις, ο Κίρχνερ είχε καταφέρει μέχρι τώρα πολλά. Ήταν όμως αποφασισμένος να αποτινάξει οριστικά από τη χώρα του το καρκίνωμα του ΔΝΤ και να στείλει στα σπίτια τους τα αγόρια της Σχολής του Σικάγο που επί χρόνια ήταν εκείνοι που διοικούσαν πραγματικά την Αργεντινή.

Είχε αποσυνδέσει ήδη το πέσο από το δολάριο, όταν το Νοέμβριο του 2005, υπέγραψε με τον πρόεδρο της Βενεζουέλας Ούγκο Τσάβες τη Συμφωνία του Ορενόκο. Σύμφωνα με αυτή, η Βενεζουέλα θα αγόραζε αργεντίνικα κρατικά ομόλογα. Προς το τέλος του 2005 θα δήλωνε στην αργεντίνικη εφημερίδα «El Clarin» ότι το ποσό που θα διέθετε η Βενεζουέλα για αγορά ομολόγων θα ανερχόταν στα 2,4 δισ. δολάρια!

«Που να με πάρει ο διάολος, δεν υπάρχει περίπτωση η Αργεντινή να επιστρέψει στο ΔΝΤ», αναφώνησε ο Κίρχνερ το 2006, όταν η χώρα αποπλήρωνε το χρέος της προς το χρηματοπιστωτικό ίδρυμα (9,5 δισ. δολάρια) και έσπαγε τα δεσμά της οικονομικής σκλαβιάς της. Για την αποπληρωμή, η χώρα χρησιμοποίησε το ένα τρίο των συναλλαγματικών αποθεμάτων της (foreign reserves), το οποίο όμως αναπληρώθηκε από την αγορά ομολόγων από τη Βενεζουέλα.

Τη συμφωνία με τον Τσάβες, ο Κίρχνερ δεν θα την είχε ποτέ επιτύχει αν δεν είχε φροντίσει εξαρχής να συνάψει πολύτιμες συμμαχίες με τους ηγέτες της «κόκκινης παλίρροιας», η στάθμη της οποίας ανέβαινε τότε με γεωμετρική πρόοδο στη Λατινική Αμερική. Η Ουάσιγκτον είχε θορυβηθεί βλέποντας την επί αιώνες «πίσω αυλή» της, που γνώρισε αλλεπάλληλες παρεμβάσεις της να αναδεικνύει ηγέτες που συμμερίζονταν ένα μπολιβαριανό όραμα: η επανάσταση της Κούβας δεν είχε προλάβει να γεράσει μαζί με τον Φιντέλ Κάστρο. Ο Κίρχνερ μπήκε στην «κόκκινη συμμαχία», με τον Ούγκο Τσάβες, τον (πρώην πλέον πρόεδρο της Βραζιλίας) Λουίς Ιγνάσιο Λούλα ντα Σίλβα της Βραζιλίας, τον Έβο Μοράλες της Βολιβίας και τον Ραφαέλ Κορέα του Ισημερινού. Διατέλεσε μάλιστα και γενικός γραμματέας της Ένωσης Νοτιοαμερικανιών Εθνών (Union of South American Republics / UNASUR), θέση από την οποία μεσολάβησε στην κρίση Βενεζουέλας-Κολομβίας.

Μετά την «έξοδο» από το ΔΝΤ, καθόλου τυχαία, η μέχρι πρότινος κατασπαραγμένη και ταπεινωμένη Αργεντινή, θα απογείωνε τον «απελευθερωτή» Κίρχνερ σε δυσθεώρητα δημοσκοπικά ύψη: ένα εκπληκτικό 75% των Αργεντίνων δήλωνε ότι αποδέχεται την πολιτική του. Το ποσοστό αυτό ωστόσο, ήγειρε ταυτόχρονα φόβους για συγκεντρωτισμό της εξουσίας.

Ο λαός της Αργεντινής έδειχνε, όμως, πως εμπιστευόταν τον Κίρχνερ και ο προαναφερθείς φόβος ήταν σίγουρα μικρότερος από το συλλογικό τρόμο της εξαθλίωσης υπό το ΔΝΤ. Το πιο σημαντικό που πέτυχε ο πρόεδρος αυτός της Αργεντινής είναι πως κατόρθωσε να δώσει πίσω στους πολίτες της χώρας του τη χαμένη τους υπερηφάνεια και αξιοπρέπεια και, μαζί, το κλεμμένο με δόλο από τα παιδιά του Σικάγο χαμόγελό τους.

«Δεν έχουμε πλέον κανέναν εχθρό στην προεδρία»

Οι Μανάδες της Πλατείας Μαίου δεν θρηνούν πια. Ο Κίρχνερ φρόντισε να τιμωρηθούν οι εμπλεκόμενοι στη δικτατορία Βιντέλα, ενώ αποκαθήλωσε όσα πορτρέτα δωσίλογων αξιωματικών "κοσμούσαν" τους τοίχους στρατιωτικών σχολών.

Η εγκαθίδρυση μιας πιο δίκαιης τάξης πραγμάτων ήταν ένας στόχος του Κίρχνερ που, για να επιτευχθεί, έπρεπε να ξεριζωθεί ένα ακόμη «αγκάθι» από τη συλλογική μνήμη του έθνους. Παράλληλα, λοιπόν, με την ολομέτωπη επίθεση στο ΔΝΤ, ο Αργεντίνος πρόεδρος ξεκίνησε την κάθαρση για την περίοδο της δικτατορίας του Βιντέλα – που ίσως να μην είχε πέσει ποτέ αν δεν προκαλούσε τον πόλεμο των Φόκλαντ.

Ο Κίρχνερ, όχι μόνο κατάργησε το νομικό πλαίσιο που παρείχε ασυλία στους δικτάτορες, αλλά ήρε τις προσωπικές τους χάριτες και αποκαθήλωσε τα κάδρα με τις φωτογραφίες του από τις στρατιωτικές σχολές όπου είχαν διατελέσει διοικητές. Οι ασκοί του Αιόλου άνοιξαν για πρωταίτιους και κατώτερα στελέχη που εμπλέκονταν στον «Βρώμικο Πόλεμο», που κατέληξε σε 30.000 νεκρούς και αγνοούμενους.

Ήταν τότε, που ακόμα και αυτές οι τραγικές φιγούρες, οι διαβόητες «Μανάδες της Πλατείας Μαΐου» (Madres de la Plaza se Mayo), οι οποίες διαδήλωναν για 25 ολόκληρα χρόνια ζητώντας πληροφορίες για τους 30.000 αγνοούμενους του «Βρώμικου Πολέμου», ανακοίνωσαν ότι τερματίζουν τις διαδηλώσεις τους, αφού «δεν έχουν πλέον κανέναν εχθρό στην προεδρία»…

Διάδοχοι των Περόν

Σύντροφό τους στη ζωή αλλά και την πολιτική δράση, ο Κίρχνερ είχε τη σύζυγό του Κριστίνα Φερνάντες. Οι δυο τους είχαν αναπτύξει σε νεαρή ηλικία ενεργό δράση στο κόμμα των Περονιστών στη Λα Πλάτα. Το 1991, ο Κίρχνερ έγινε κυβερνήτης της πολιτείας της Σάντα Κρουζ, θέτοντας τα θεμέλια για τη μεταπήδησή του στην κεντρική πολιτική σκηνή. Ο Κίρχνερ παραιτήθηκε από την προεδρία της χώρας το 2007 και τον διαδέχθηκε η συζυγός του, η οποία κυβερνά μέχρι σήμερα.

Ο Κίρχνερ θεωρούνταν ακόμα περισσότερο από την Κριστίνα –την οποία παρομοίαζαν με την Εβίτα- ως διάδοχος του Χουάν Ντομίνγκο Περόν και ικανός να διοικήσει τη χώρα. Δημόσιες επενδύσεις, εθνικοποίηση φυσικών πόρων και εξωτερική πολιτική με προτεραιότητα την Αργεντινή ήταν τα κύρια χαρακτηριστικά της πολιτικής του.

«Όπως και με τους Περόν, ήταν οι φτωχοί της εργατικής τάξης κυρίως που αποτελούσαν την εκλογική βάση των Κίρχνερ μετά την οικονομική κατάρρευση της χώρας το 2001», θα πει στο «Christian Science Monitor» η Αργεντινή αναλύτρια Ντανιέλα Κόρντι.

Υπήρξαν όμως και σκανδαλα αλλά και αμφισβητούμενες πτυχές στην πολιτική των Κίρχνερ. Το 2008, οι Κίρχνερ, αντιμέτωποι με την παγκόσμια οικονομική κρίση, θα επιδίωκαν να εφαρμόσουν μια αμφισβητούμενη πολιτική, αυξάνοντας τους εξαγωγικούς φόρους στα αγροτικά προϊόντα. Εξαγρίωσαν μάλιστα όταν απείλησαν με εθνικοποίηση όλων των αγροτικών εξαγωγών.

Οι πολέμιοί τους τους κατηγορούσαν συχνά για διαφθορά και αυταρχισμό, ενώ το Γραφείο της χώρας Ενάντια στη Διαφθορά σημείωνε ότι η περιουσία των δυο τους είχε αυξηθεί 700% από τότε που ανέλαβαν την εξουσία, το 2003…

«Οι τραπεζίτες με απειλούσαν συνεχώς»

Στην κηδεία του, τον Οκτώβριο του 2010, συνέρρευσε πλήθος κόσμου. Ο Κίρχνερ, πριν πεθάνει από καρδιακή προσβολή, είχε πει στον Αμερικανό σκηνοθέτη Όλιβερ Στόουν ότι οι τραπεζίτες τον απειλούσαν διαρκώς.

Τον Οκτώβριο του 2010, ο λαός της Αργεντινής θα υφίστατο σοκ. Ο Νέστορ Κίρχνερ είχε πεθάνει από καρδιακή προσβολή, μόλις στα 60 του χρόνια. Ο «ήρωας της ανεξαρτησίας» της Αργεντινής, ο ηγέτης που της έδωσε πίσω το χαμένο της ανάστημα, δεν ήταν πια εδώ. Οι «πιγκουίνοι» -όπως ονομάζονταν οι υποστηρικτές του επειδή ο Κίρχνερ καταγόταν από την παγωμένη βόρεια Σάντα Κρουζ- θα συνέρρεαν κατά εκατοντάδες χιλιάδες να προσκυνήσουν τη σορό του.

Οι «αγορές», όμως, με δυσκολία θα έκρυβαν ένα χαμόγελο μέχρι τα αυτιά κάτω από το θλιμμένο προσωπείο που επέβαλλε η περίσταση. Ο τότε επικεφαλής του ΔΝΤ Ντομινίκ Στρος Καν υπέγραψε μάλιστα δακρύβρεχτο ανακοινωθέν του ιδρύματος για το θάνατο του Αργεντίνου προέδρου. Επενδυτές και «αγορές» προσέβλεπαν στο ότι μπορούσε να αλλάξει η σχέση της χώρας με το ΔΝΤ, τώρα που ο ισχυρός άνδρας ήταν νεκρός.

Ο συντηρητικός «Economist» του έκανε τον… επικήδειο, με άρθρο του. Σε αυτό, κατηγορούσε τον Κίρχνερ για λαϊκισμό, όπως είχε κάνει και παλαιότερα. «Τα λαϊκίστικα καθεστώτα στηρίζονται στα πρόσωπα –στον ανθρώπινο παράγοντα- και όχι στους θεσμούς έγραφε. Οπότε ο θάνατός του σηματοδοτεί το τέλος του “κιρχνερισμού” ακόμα κι αν συνεχίζει να κυβερνά η σύζυγός του. Όποιος κερδίσει τις επόμενες εκλογές, συνέχιζε, θα έχει την ευκαιρία «να ξεριζώσει τις στρεβλώσεις που χτίστηκαν από το 2003»…

Η απάντηση στον χαρακτηρισμό θα ερχόταν από τα χείλη του Νομπελίστα οικονομολόγου Τζόζεφ Στίγκλιτς: «Αν λαϊκισμός σημαίνει να νοιάζεσαι για τα δύο τρίτα του κόσμου, τότε δεν είναι τελικά τόσο κακό πράγμα»…

Οι ασφυκτικές πιέσεις που ασκούσαν οι αγορές στον Κίρχνερ κατά τη διάρκεια της προεδρίας του, σε συνδυασμό με τον αιφνίδιο θάνατό του, έδωσαν τροφή σε συνωμοσιολογικά σενάρια.

«Έσκυψαν ποτέ και σου ψιθύρισαν στ’ αυτί ότι θα σε σκοτώσουν;» είχε ρωτήσει, αναφερόμενος στους τραπεζίτες, ο Αμερικανός σκηνοθέτης Όλιβερ Στόουν τον Αργεντίνο πρόεδρο, τον οποίο είχε επισκεφθεί στο πλαίσιο δημιουργίας του ντοκιμαντέρ του «Νότια των Συνόρων» («South of the Border»). «Siempre», απάντησε ο Κίρχνερ χαμηλόφωνα: «Πάντα»…

Σε βίντεο που κυκλοφορεί στο Διαδίκτυο παρουσιάζεται η συγκεκριμένη συνομιλία με τον Όλιβερ Στόουν. Στη συνέχεια, προβάλλεται πρώην επικεφαλής της CIA (1973-1976), ο Ουίλιαμ Κόλμπι, να παρουσιάζει στην αμερικανική Γερουσία ένα όπλο που η υπηρεσία είχε στη διάθεσή της. Το όπλο αυτό, εκτοξεύοντας βέλος από πάγο μπορούσε να προκαλέσει καρδιακή προσβολή σε κάποιον και να τον σκοτώσει, χωρίς να αφήσει ίχνη… Ο πρόεδρος της Αργεντινής, σαν από διαβολική σύμπτωση, θα ήταν το ιδανικό θύμα λόγω ιστορικού καρδιολογικών προβλημάτων, λένε οι συνωμοσιολόγοι…

Μπορεί βέβαια η δολοφονία του Κίρχνερ από τη CIA να συνιστά απλή συνωμοσιολογική θεωρία. Ωστόσο, είναι σίγουρο ότι τα διεθνή κερδοσκοπικά γεράκια δεν επέτρεπαν στον Κίρχνερ να έχει την… ησυχία του. Ιδιαίτερα μάλιστα τα εκβιαστικά κεφάλαια, που κατείχαν ένα μικρό ποσοστό των ομολόγων της χώρας και συνέχισαν να την πιέζουν και μετά το 2005 να πληρώσει. Για το σκοπό αυτό είχε δημιουργηθεί και το λόμπι «Αμερικανική Ομάδα Κρούσης για την Αργεντινή» (American Task Force Argentina/ATFA) με επικεφαλής αξιωματούχους της πρώην κυβέρνησης Κλίντον και συμμετοχή επενδυτικών ταμείων-«όρνεων», όπως γράφαμε σε προηγούμενο τεύχος του «Crash». Η χώρα, προς το παρόν, έχει δικαιωθεί στα δικαστήρια…

Αργεντινή-Ελλάδα: Δρόμοι παράλληλοι;

Η Αργεντινή χρεοκόπησε ακολουθώντας τα μέτρα του ΔΝΤ και ανέκαμψε αψηφώντας τα.

Καθώς «το σάπιο μήλο μπορεί να χαλάσει και τα υπόλοιπα στο βαρέλι», η περίπτωση της Αργεντινής ενοχλεί ακόμα το ΔΝΤ και τις «διεθνείς αγορές». Γιατί ο Κίρχνερ απέδειξε, όχι μόνο ότι οι συνταγές του ιδρύματος δεν αποτελούν «μονόδρομο», αλλά ότι «μονόδρομος» για την ανάκαμψη ανθρώπων και αριθμών είναι να μην ακολουθηθούν.

Δεν είναι τυχαίο που, όταν ο αντιπρόεδρος της ελληνικής κυβέρνησης Ευάγγελος Βενιζέλος ισχυρίστηκε ότι δεν έχουμε σήμερα κρίση, αλλά θα έχουμε αν δεν εφαρμόσουμε τα μέτρα και γίνουμε σαν την Αργεντινή του 2001, η επικεφαλής του ΔΝΤ Κριστίν Λαγκάρντ έσπευσε να πει ότι δεν είναι χρήσιμες οι συγκρίσεις… ανόμοιων περιπτώσεων.

Η Λαγκάρντ αντιλήφθηκε ότι η παραπομπή στην Αργεντινή ήταν κάτι περισσότερο από ατυχής, αφενός γιατί η Αργεντινή χρεοκόπησε ακριβώς επειδή εφάρμοσε τα μέτρα -όπως ισχυρίζεται πλήθος αναλυτών- αφετέρου γιατί μετά τη χρεοκοπία ακολούθησε συνταγές πολύ διαφορετικές από εκείνες που συστήνει το ίδρυμα – και πέτυχε θεαματική ανάπτυξη, που δεν αφορά μόνο στους αριθμούς, αλλά και στους ανθρώπους (μείωση της φτώχειας και της ανεργίας).

Μετά την αποτυχημένη δράση του ανά την υφήλιο, το ΔΝΤ νεκραναστήθηκε και βρήκε «νέο» ρόλο με αφορμή την περίπτωση της Ελλάδας. Οι Ευρωπαίοι ηγέτες λησμόνησαν προ καιρού τα καλέσματα που απήυθυναν με το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης, το 2008, για αναμόρφωση των ιδρυμάτων του Μπρέτον Γουντς (ΔΝΤ, Παγκόσμια Τράπεζα). Τώρα το ΔΝΤ επελαύνει ανενόχλητο στον ευρωπαϊκό Νότο. Και δεν θέλει τίποτε να «αμαυρώσει» το καλοστιλβωμένο του προφίλ…

Γι’ αυτό, οι αξιωματούχοι του ΔΝΤ άρχισαν να πνέουν μένεα όταν άκουσαν την Κριστίνα Κίρχνερ, το Μάιο του 2010, να λέει ότι: «Οι συνταγές που επιβάλλονται στην Ελλάδα είναι ταυτόσημες με αυτές που εφαρμόστηκαν εδώ το 2001» και να τονίζει τις ομοιότητες μεταξύ της κατάστασης που επικρατεί στην Ελλάδα και της κοινωνικής, πολιτικής και οικονομικής κρίσης που συγκλόνισε την Αργεντινή προτού η χώρα κηρύξει στάση πληρωμών. «Τα άγρια μέτρα λιτότητας θα συναντήσουν αντίσταση. Θα τελειώσουν άσχημα», είχε προειδοποιήσει η Κίρχνερ προσπαθώντας να χαλάσει τη «σούπα» τον διεθνών κερδοσκόπων.

Η Αργεντινή αποτελεί ακόμα «κόκκινο πανί» για το ΔΝΤ και γιατί οι ρυθμοί ανάπτυξης της χώρας, που αψήφησε τις δολοφονικές συνταγές του, εξακολουθούν να παραμένουν υψηλοί: το 2011 ήταν ο ένατος χρόνος συνεχούς ανάπτυξης, αν και η χώρα έχει υψηλό πληθωρισμό. «Είναι ένα τηγάνι στη φωτιά με καυτό λάδι», θα πει για τη χώρα τον περασμένο Ιούλιο στο Press TV του Μπουένος Άιρες ο υπεύθυνος του ΔΝΤ για το Δυτικό Ημισφαίριο Νικολά Ειζαγκίρ (Nicola Eyzaguirre). Μάλιστα, κάλεσε την πρόεδρο της Αργεντινής Κριστίνα Φερνάντες να… χαλιναγωγήσει την ανάπτυξη (!) και να εφαρμόσει πιο αποτελεσματική δημοσιονομική πολιτική, ώστε η Αργεντινή να επιτύχει πραγματικά αναπτυξιακά στάνταρ…!

Σε απάντηση, η Φερνάντες αύξησε πρόσφατα μισθούς, συντάξεις και επιδόματα…