Ιδιωτικοποίηση νερού: Σκοτώνοντας τη ζωή

της Δέσποινας Παπαγεωργίου [δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Crash», τ. Νοεμβρίου]

Μιλά αποκλειστικά στο «Crash» ο ερευνητής του Παρατηρητηρίου της Ευρώπης των Πολυεθνικών (CEO) Μάρτιν Πιζόν

Πανίσχυρες πολυεθνικές εταιρείες, στενές σχέσεις με πολιτικούς αξιωματούχους, συναντήσεις πίσω από κλειστές πόρτες στο «στρατηγείο» των Βρυξελλών, μυστικοί όροι σε συμβόλαια, απόρρητες επιστολές… Το σίριαλ της ιδιωτικοποίησης του νερού στον ευρωπαϊκό Νότο έχει όλα εκείνα τα απαραίτητα συστατικά για να εξελιχθεί σε θρίλερ.

«Το νερό είναι ζωή. Χωρίς δημοκρατία του νερού δεν μπορεί να υπάρξει δημοκρατία»
-Δρ Βαντάνα Σίβα

Στους δρόμους της Κοτσαμπάμπα, στη μακρινή Βολιβία, ένα 17χρονο αγόρι είχε πυροβοληθεί στο κεφάλι. Ήταν μόνο ένας από τους επτά που είχε σκοτώσει ο βολιβιανός στρατός κατά τη διάρκεια των μαζικών διαδηλώσεων που είχαν ξεσπάσει στη χώρα το 2000. Πολλοί ακόμα τραυματίστηκαν και άλλοι εστάλησαν ακόμα και «εξορία» στις ζούγκλες της χώρας… Η κάτοικοι της άνυδρης αυτής πόλης είχαν βιώσει με τον πιο δραματικό τρόπο τις τερατώδεις αυξήσεις στα τιμολόγια του νερού λίγο μετά την ιδιωτικοποίησή του. Με τον μηνιαίο λογαριασμό ύδρευσης να έχει φθάσει κατά μέσο όρο στα 20 δολάρια, σε μια χώρα που με 20 δολάρια τρεφόταν μια 5μελής οικογένεια για δύο εβδομάδες, οι Βολιβιανοί είχαν αναγκαστεί να επιλέγουν κυριολεκτικά μεταξύ νερού και φαγητού. Όταν ξεκίνησαν προσπάθειες επανακρατικοποίσης του ύδατος, η εταιρεία ζητούσε αποζημίωση 25 εκατ. δολαρίων…

Ο βολιβιανός αυτός «Πόλεμος του Νερού», όπως ονομάστηκε, υπήρξε από τις μελανότερες σελίδες στην υπόθεση ιδιωτικοποίησης του νερού, παγκοσμίως. Ωστόσο, οι μελανές σελίδες φαίνεται πως είναι ο κανόνας, με πιο ισχυρά πληττόμενες τις λεγόμενες υποανάπτυκτες χώρες. Σύμφωνα με αναλυτές, η παγκόσμια εμπειρία καταδεικνύει πως, όταν η διαχείριση του ύδατος περνά στα χέρια ιδιωτών, συνήθως «οι υπηρεσίες χειροτερεύουν, θέσεις εργασίας χάνονται, και ιδιωτικά μονοπώλια απολαμβάνουν αυξημένα κέρδη για δεκαετίες, ενώ τα ποσά που πληρώνουν οι ιδιώτες αγοραστές απέχουν πολύ από τα προσδοκώμενα» (έρευνα Ντέιβιντ Χολ και Μεέρα Καρουνανάνταν).

Στη Βολιβία, ξέσπασαν διαδηλώσεις, γνωστές ως ο «πόλεμος του νερού», όταν, μετά την ιδιωτικοποίηση της εταιρείας ύδατος, τα τιμολόγια εκτοξεύτηκαν στα ύψη.

Στις δεκαετίες του ’80 και του ’90, ήταν κυρίως στις χώρες που ακολουθούσαν πρόγραμμα «διαρθρωτικής προσαρμογής» του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας, που επιβαλλόταν ως όρος για τα δάνεια η ιδιωτικοποίηση του νερού. Σήμερα, όμως, οι «σταυροφόροι» της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ζωσμένοι με τα πυρομαχικά της κρίσης χρέους, μοιάζουν αποφασισμένοι να κερδίσουν έναν πόλεμο του χθες, έναν πόλεμο που έχαναν πάντα, προσκρούοντας στην αντίθεση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου που ήθελε το νερό δημόσιο αγαθό.

Πανίσχυρες πολυεθνικές εταιρείες, στενές σχέσεις με πολιτικούς αξιωματούχους, συναντήσεις πίσω από κλειστές πόρτες στο «στρατηγείο» των Βρυξελλών, μυστικοί όροι σε συμβόλαια, απόρρητες επιστολές… Το σίριαλ της ιδιωτικοποίησης του νερού στον ευρωπαϊκό Νότο έχει όλα εκείνα τα απαραίτητα συστατικά για να εξελιχθεί σε θρίλερ.

Στην Ελλάδα, ήδη ΕΥΔΑΠ και ΕΥΑΘ οδεύουν προς πλήρη ιδιωτικοποίηση, αφού ψηφίστηκε η κατάργηση του ελάχιστου ποσοστού του Δημοσίου, ενώ προβλέπεται η εκχώρηση του μάνατζμεντ σε ιδιώτη. Με πρόφαση πάντα την κρίση του χρέους, ισχυρές πιέσεις σε αυτή την κατεύθυνση δέχονται και η Πορτογαλία, η Ισπανία και η Ιταλία, παρόλο που η τελευταία έχει απορρίψει την ιδιωτικοποίηση με δημοψήφισμα. Και όλα αυτά, τη στιγμή που η παγκόσμια τάση, όπως υποστηρίζεται στο βιβλίο «Επαναδημοτικοποίηση: Επιστρέφοντας το νερό σε δημόσια χέρια», είναι η επαναφορά των υπηρεσιών παροχής ύδατος στα χέρια του Δημοσίου.

Το «Crash» μίλησε με έναν εκ των συγγραφέων, τον Μάρτιν Πιζόν. Ο Μάρτιν Πιζόν είναι ερευνητής και σήμερα εργάζεται στο Παρατηρητήριο της Ευρώπης των Πολυεθνικών (Corporate Europe Observatory / CEO). Θεωρεί ειρωνεία αυτό που συμβαίνει σήμερα στην Ελλάδα, αφού ακόμα και η ίδια η Παγκόσμια Τράπεζα έχει αναγνωρίσει ότι τα συμβόλαια παραχώρησης (σ.σ.: συμβόλαια που συνήθως έχουν διάρκεια 20-30 χρόνια και στα οποία ο ιδιώτης είναι υπεύθυνος για τη διαχείριση όλου του συστήματος και για την επένδυση σε αυτό), δεν είναι αποδοτικά στον τομέα του νερού, γιατί η διαχείριση του ύδατος έχει αποδειχθεί πολύ ακριβή για να είναι επικερδής. «Η τιμή του νερού έχει αυξηθεί πολύ τα τελευταία χρόνια και οι πολιτικοί δέχονται πίεση από τους πολίτες… Και δεν δέχονται πια οι ιδιωτικές εταιρείες να διατηρούν μεγάλα ποσοστά κέρδους από το μάνατζμεντ των δημόσιων υπηρεσιών», θα πει ο Μάρτιν Πιζόν.

Η ιδιωτικοποίηση των εταιρειών ύδρευσης, που προωθείται στον ευρωπαϊκό Νότο, βρίσκεται σε πλήρη αντίθεση με τις ευρωπαϊκές συνθήκες και την ευρωπαϊκή νομοθεσία και συνιστά παράβασή τους, επισημαίνει το Παρατηρητήριο της Ευρώπης των Πολυεθνικών σε σχετική επιστολή του στην Κομισιόν. «Η απάντηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ήταν απλώς μια έκθεση (νεοφιλελεύθερων) ιδεών», θα μου πει ο Μάρτιν Πιζόν.

Οι θιασώτες της ιδιωτικοποίησης των εταιρειών ύδατος, θέλουν το «αόρατο χέρι» της αγοράς να μπορεί να διαχειριστεί καλύτερα ένα αγαθό που γίνεται ολοένα και πιο σπάνιο και να αναγκάζει στην πιο συνετή κατανάλωσή του. Η Goldman Sachs υπολογίζει ότι οι ανάγκες για νερό διπλασιάζονται κάθε 20 χρόνια, ενώ ο ΟΗΕ εκτιμά ότι η ζήτηση θα υπερκεράσει τα αποθέματα κατά περισσότερο από 30% μέχρι το 2040.

Η «αγορά» πάντως, φαίνεται πως, αντί να λύνει το πρόβλημα, το επιδεινώνει. Στην κατεύθυνση αυτή τουλάχιστον δείχνουν παραδείγματα που θα παραθέσουμε στη συνέχεια. Επιπλέον, πώς είναι δυνατόν κάποιος να μειώσει τις ανάγκες του σε νερό, χωρίς ταυτόχρονα κάτι τέτοιο να έχει επιπτώσεις στην υγεία του, και κατ’ επέκταση στη δημόσια υγεία;

Όταν τα πρώτα συστήματα υδροδότησης δημιουργήθηκαν στη Δυτική Ευρώπη, στα μέσα του 19^ου αιώνα, το όλο σύστημα ήλεγχε ένα ολιγοπώλιο εννέα εταιρειών. Κι όμως, μέχρι τις αρχές του 20^ου αιώνα, οι υπηρεσίες του νερού στο σύνολό τους είχαν περάσει παντού –πλην Γαλλίας- στα χέρια των δήμων, θα μου πει ο Μάρτιν Πιζόν. Η ειρωνεία σε σχέση με τις σημερινές εξελίξεις, επισημαίνει, ήταν ότι σε όλες τις περιπτώσεις –όπως, για παράδειγμα, στο Λονδίνο- «το αίτημα για επανακρατικοποίηση του νερού ερχόταν από τους ίδιους τους επιχειρηματικούς κύκλους! Γιατί το νερό ήταν πολύ ακριβό –και για τις επιχειρήσεις- και οι εργάτες αρρώσταιναν διαρκώς γιατί δεν μπορούσαν να το αγοράσουν»…

Σήμερα, στον ιδιωτικό τομέα της διαχείρισης του ύδατος, κυριαρχούν πέντε πολυεθνικές εταιρείες – και όλες με έδρα στην Ευρώπη. Οι δύο μεγαλύτεροι παίκτες είναι οι γαλλικές Suez και Veolia Environment. Ακολουθεί η επίσης γαλλική Saur, η γερμανική RWE και η ισπανική Agbar (στην οποία η Suez κατέχει σημαντικό ποσοστό).

Φαίνεται πως το ρολόι σε μερικές περιοχές του πλανήτη έχει προ καιρού σταματήσει στις εποχές των υγρών ανήλιαγων υπογείων και του Όλιβερ Τουίστ, ενώ και στη Δύση τους δείκτες του ρολογιού σπρώχνει προς τα πίσω ο ευρωπαϊκός Νότος, με την μπάλα του χρέους στο πόδι του…

Μετά την ιδιωτικοποίηση του νερού, στη Νότια Αφρική ξέσπασε επιδημία χολέρας και στο Σίδνεϊ το νερό μολύνθηκε με υψηλά επίπεδα παρασίτων. Τη στιγμή που ακόμα και η Παγκόσμια Τράπεζα αναγνωρίζει ότι η ιδιωτικοποίηση του νερού δεν είναι επωφελής ούτε καν επικερδής, η Κομισιόν την προωθεί στη Νότια Ευρώπη.

Όταν η ιδιωτικοποίηση του νερού απειλεί τη δημόσια υγεία

Ήταν το 2000, και στη Νότια Αφρική είχαν αρχίσει να σημειώνονται κρούσματα χολέρας. Σύντομα, θα έπαιρναν τη μορφή επιδημίας που θα έπληττε περί τους 120.000 ανθρώπους και θα σκότωνε 265. Λίγο νωρίτερα, το νερό είχε ιδιωτικοποιηθεί. Την υπηρεσία είχε αναλάβει η εταιρεία Suez Lyonnaise des Eaux, που επέκτεινε μεν το δίκτυο ύδρευσης, θεωρητικά διευρύνοντας την πρόσβαση στο πόσιμο νερό, αύξησε όμως τις τιμές σε επίπεδα στα οποία ήταν αδύνατον να ανταποκριθούν πολλοί φτωχοί Νοτιοαφρικανοί. Έτσι, άρχισαν ξανά να πίνουν νερό από λίμνες και ποτάμια. Η κυβέρνηση ξόδεψε ένα εκατ. ραντ για να καταπολεμήσει την επιδημία.

Στην Αυστραλία, το 1998 το νερό στο Σίδνεϊ μολύνθηκε με υψηλά επίπεδα παρασίτων και κρυπτοσποριδίου λίγο μετά την εξαγορά της δημόσιας εταιρείας ύδατος από τη Suez Lyonnaise des Eaux. Οι πολίτες θα ανακάλυπταν λίγο αργότερα (όπως θα έγραφε το περιοδικό «New Engineer») ότι η εταιρεία δεν ήταν υποχρεωμένη από το συμβόλαιο να ελέγχει και να αφαιρεί αυτούς τους οργανισμούς.

Στον Καναδά, τουλάχιστον επτά άνθρωποι πέθαναν στο Γουάλκερτον του Οντάριο από κωλοβακτηρίδιο, λίγο μετά την ιδιωτικοποίηση της υπηρεσίας ελέγχου της ποιότητας του ύδατος από την A&L Labs. Η εταιρεία είπε, σύμφωνα με δημοσιεύματα, ότι τα αποτελέσματα του ελέγχου είναι «προϊόν πνευματικής ιδιοκτησίας» και δεν τα δημοσιοποίησε!

Το περιοδικό «Newsweek» κατέγραφε το 2010 μερικά ακόμα έργα και ημέρες από την υπόθεση ιδιωτικοποίησης του νερού. Όταν, για παράδειγμα, δύο εργοστάσια της Veolia έριξαν εκατομμύρια γαλόνια αποβλήτων στην ακτή του Σαν Φρανσίσκο, τουλάχιστον μία πόλη αναγκάστηκε να επενδύσει εκατομμύρια για να αναβαθμίσει το παραβατικό εργοστάσιο αποβλήτων (Η Veolia υπερασπίστηκε το μητρώο της). Το 2009 το Κάμντεν του Νιου Τζέρσεϊ μήνυσε τη United Water, θυγατρική της Suez, για 29 εκατ. δολάρια, για απώλεια νερού, φτωχή συντήρηση και διακοπές στην υπηρεσία. Στο Μιλγουόκι, μια κρατική επιτροπή ανακάλυψε ότι η ίδια εταιρεία παραβίασε το συμβόλαιό της κλείνοντας αντλίες λυμάτων για να εξοικονομήσει χρήματα – με αποτέλεσμα δισεκατομμύρια γαλόνια ακατέργαστων λυμάτων να μολύνουν τη λίμνη Μίτσιγκαν…

Η Βρετανία σήμερα είναι η μοναδική χώρα –μαζί με τη Χιλή- όπου το νερό είναι πλήρως ιδιωτικοποιημένο. Αρχιτέκτονας της πολιτικής αυτής δεν θα μπορούσε να είναι άλλος από τη «σιδηρά κυρία», πρώην πρωθυπουργό Μάργκρετ Θάτσερ. Τα πρώτα χρόνια οι τιμές του νερού αυξήθηκαν κατά 50% και συνολικά κατά 245% (!) μέχρι το 2006, ενώ μεταξύ 1990 και 1999 χάθηκαν 8.599 θέσεις εργασίας στον τομέα. Σύντομα, σημειώθηκαν και τα πρώτα προβλήματα σχετικά με την ποιότητα του νερού. Όπως αναφέρουν σε μελέτη τους οι Ντέιβιντ Χολ και Εμάνουελ Λομπίνα, το 1992 αυξήθηκαν τα περιστατικά δυσεντερίας σε όλη τη χώρα πλην Λονδίνου, ενώ τον Μάρτιο του 1997 καταγράφηκε κρυπτοσποριδίαση, με συνεπακόλουθα κρούσματα δηλητηρίασης. Η κυβέρνηση πλήρωσε αποζημιώσεις, αλλά οι αρχές δεν κατάφεραν ποτέ να λάβουν εξηγήσεις από την εταιρεία Three Valleys Water. Και ήταν μόλις τον Μάιο του 2012, που ο «Γκάρντιαν» έγραφε ότι οι υπεύθυνοι των εταιρειών προσπαθούν «για δεκαετίες να αποκρύψουν το σκάνδαλο των διαρροών στους αγωγούς ύδατός μας». Σημείωνε, επίσης, ότι «στις περισσότερες εταιρείες δεν θα ζητηθεί να αντιμετωπίσουν τις διαρροές μέχρι το 2015» και ανέφερε, για παράδειγμα, ότι οι εταιρείες Thames Water και United Utilities έχουν διαρροή 26%. Στην περίπτωση της Thames Water –που εξυπηρετεί το Λονδίνο- αυτό μεταφράζεται σε 200 λίτρα ανά πελάτη ημερησίως!

Περιπτώσεις επαναδημοτικοποίησης

Το 1993, περίπου μια επταετία πριν τη χρεοκοπία, όταν η Αργεντινή ήταν ακόμα το «καλό παιδί» του ΔΝΤ κι εφάρμοζε τις συνταγές του κατά γράμμα, θυγατρική της Suez Lyonnaise des Eaux εξαγόρασε την κρατική Obras Sanitarias de la Nacion. Σύντομα, η τιμή του νερού διπλασιάστηκε. Στο Μπουένος Άιρες, μετά από μια τετραετία διαπιστώθηκε ότι η εταιρεία τηρούσε μόνο το 45% των υποχρεώσεών της σχετικά με τις νέες συνδέσεις, ενώ επιδίωκε να αλλάξει το πλαίσιο της σύμβασης, προκειμένου για περαιτέρω αύξηση της τιμής. Μια δεκαετία μετά την ανάληψη των δικτύων από ιδιώτες, διαπιστώθηκε ότι επεξεργασία γινόταν μόνο στο 12% των λυμάτων και η υπόλοιπη ποσότητα διοχετευόταν χωρίς επεξεργασία στον ποταμό Ρίο ντε λα Πλάτα! Η εταιρεία επέστρεψε στο δημόσιο το 2006 και αφού οι πολίτες είχαν ήδη ξεσηκωθεί και αρνούνταν να πληρώσουν τους λογαριασμούς τους.

Το παραπάνω είναι ένα από τα πέντε παραδείγματα επαναδημοτικοποίησης εταιρειών ύδρευσης που οι συγγραφείς εξετάζουν στο βιβλίο «Επαναδημοτικοποίηση: Επιστρέφοντας το νερό σε δημόσια χέρια». Αναφέρονται επίσης στην επιστροφή του δικτύου ύδρευσης στο Δήμο του Παρισιού το 2010, στο Νταρ ελ Σαλάμ της Τανζανίας το 2004, στο Χάμιλτον του Καναδά το 2004 και στη Μαλαισία, όπου η μεταρρύθμιση βρίσκεται σε εξέλιξη.

Η «εξέγερση του νερού» στο Παρίσι έγινε τον Νοέμβριο του 2008, όταν το δημοτικό συμβούλιο της πόλης αποφάσισε να μην ανανεώσει τα συμβόλαια στους γαλλικούς κολοσσούς Veolia και Suez, που είχαν τη διαχείριση ύδατος από το 1985. Ο δήμος δημιούργησε τη δημοτική εταιρεία Eau de Paris. Μέσα σε δύο χρόνια, κατάφερε να εξοικονομεί 35 εκατ. δολάρια ετησίως, τη στιγμή μάλιστα που μείωσε τα τιμολόγια κατά 8% σε σχέση με το 2009! Το ιδιαίτερα ενδιαφέρον στοιχείο στην περίπτωση είναι ότι το κίνητρο του Δήμου δεν ήταν ανθρωπιστικό (μόνο οι Πράσινοι και το ΚΚ ήταν υπέρ της κρατικοποίησης), αλλά οικονομικό: ενδελεχείς μελέτες είχαν αποδείξει ότι η επαναδημοτικοποίηση θα μείωνε το κόστος και θα βελτίωνε τις υπηρεσίες.

Στο Χάμιλτον (Καναδάς), οι ιδιωτικές εταιρείες ύδατος άφηναν κάθε ζημιά να γίνει τόσο μεγάλη ώστε το κόστος αποκατάστασής της να ξεπερνά το όριο των 10.000, πάνω από το οποίο προβλεπόταν ότι θα την πληρώνει το κράτος! Τελικά, το νερό επαναδημοτικοποιήθηκε. Το Χάμιλτον και άλλες τέσσερις περιπτώσεις επαναδημοτικοποίησης περιγράφονται στο βιβλίο που συνυπογράφει ο Μάρτιν Πεζόν.

Κλείνοντας «ενοχλητικές» «τρύπες» στα συμβόλαια…

Το σχήμα «ιδιωτικοποίηση των κερδών, κρατικοποίηση των ζημιών» σε σχέση με το νερό, βρίσκει ίσως την πιο γλαφυρή του έκφραση στην περίπτωση της καναδικής πόλης Χάμιλτον. Το Χάμιλτον είχε συνάψει ένα τεράστιο συμβόλαιο ιδιωτικοποίησης των υπηρεσιών του νερού στα μέσα του ’90, το οποίο όμως μέχρι το 2000 είχε αποδειχθεί καταστροφικό όσον αφορά στις περιβαλλοντικές επιπτώσεις αλλά και στην απόδοση γενικά, σύμφωνα με τον Μάρτιν Πεζόν. Ο δήμος όμως ήταν ιδεολογικά υπέρ της ανανέωσης του συμβολαίου, παρόλο που οι πολίτες είχαν ήδη αρχίσει να αντιδρούν οργανωμένα. «Αφού, λοιπόν, οι υπεύθυνοι δεν έπειθαν την κοινωνία, έβαλαν τα λόμπι τους να πείσουν τους πολιτικούς να κλείσουν τις “τρύπες” στο συμβόλαιο» θα μου πει ο κ. Πιζόν. «Ποιες ήταν οι τρύπες; Εκείνοι οι όροι στο συμβόλαιο που προέβλεπαν την περιβαλλοντική και κοινωνική υπευθυνότητα της εταιρείας. Οπότε, απαλλάχτηκαν από αυτούς»…

«Επιπλέον», συνεχίζει, «μέρος τους συμβολαίου αφορούσε στην συντήρηση του δικτύου υποδομών και προέβλεπε ότι οι ζημιές κάτω από 10.000 ευρώ θα πληρώνονταν από την εταιρεία και οποιεσδήποτε ζημιές υπερέβαιναν αυτό το ποσό, θα πληρώνονταν από την πολιτεία. Τι έκανε λοιπόν η εταιρεία; Άφηνε κάθε ζημιά που προέκυπτε να γίνει τόσο μεγάλη ώστε η αποκατάστασή της να ξεπερνά το ποσό των 10.000 ευρώ [σσ: και άρα να πληρώνεται από την πολιτεία]…» Καθώς ο κ. Πιζόν αντιλαμβάνεται ότι έχω μείνει έκπληκτη στην άλλη άκρη της γραμμής, θα φροντίσει να μου εξηγήσει ότι αυτή η πρακτική είναι και η συνήθης, γιατί «αν δεν κλειστούν αυτές οι “τρύπες” καμία εταιρεία δεν θα έρθει να επενδύσει γιατί απλώς δεν βγάζει το απαιτούμενο κέρδος σε τέτοιου είδους συμβόλαια»!

Τελικά, με επίμονο αγώνα των πολιτών, και στο Χάμιλτον το δίκτυο ύδρευσης επέστρεψε στα χέρια του Δήμου.

Μετά την ιδιωτικοποίηση, ουδέν λάθος αναγνωρίζεται

Μπορεί τα παραδείγματα στο βιβλίο του Μάρτιν Πιζόν να αποδεικνύουν ότι είναι εφικτή η επανακρατικοποίηση μιας εταιρείας ύδρευσης, όμως, όπως παραδέχεται ο ίδιος, αλλά και η διεθνής εμπειρία καταδεικνύει, το εγχείρημα έχει δυσκολίες. Γιατί το εξειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό «χάνεται» και η ικανότητα του κράτους να διαχειριστεί το θέμα «σκουριάζει» όταν φεύγει από τα χέρια του η διαχείριση του ύδατος. Επιπλέον, το Δημόσιο σταματά να γνωρίζει με σαφήνεια την κατάσταση του δικτύου υποδομών. «Κοστίζει πολύ να χτίσεις το όλο σύστημα από την αρχή… Γι’ αυτό και συνήθως οι αρχές του κράτους επαναδιαπραγματεύονται τους όρους [των συμβολαίων] με τις εταιρείες, με αποτέλεσμα οι εταιρείες να χάνουν τελικά πολλά λεφτά», υποστηρίζει ο Μ. Πιζόν.

Ποιος επωφελείται τελικά;

Φιλτράροντας τα δεδομένα διά του ορθού λόγου, κανείς δεν φαίνεται να έχει συμφέρον από την ιδιωτικοποίηση του νερού στην Ευρώπη – τουλάχιστον σε πρώτη ανάγνωση. Αφενός οι κοινωνίες δεν επωφελούνται, αφετέρου, οι ίδιες οι εταιρείες σήμερα αναγνωρίζουν ότι δεν έχουν οικονομικό συμφέρον από αυτό και «στρέφονται κυρίως στις υποδομές και την ενέργεια», σύμφωνα με τον κ. Πιζόν. Άρα, για ποιο λόγο προωθεί αυτή την πολιτική η Κομισιόν;

«Πολύ καλό ερώτημα… Είναι απλά ένα δώρο στις εταιρείες… Θέλουν να κερδίσουν τον πόλεμο του χθες», θα μου πει ο Μάρτιν Πιζόν. «Δεν συμφέρει [σσ: τις εταιρείες] όταν το πλαίσιο της ιδιωτικοποίησης είναι σωστό». Η επένδυση είναι συμφέρουσα, υποστηρίζει, καταρχάς στην περίπτωση περιοχών με ανελεύθερα καθεστώτα ή/και με πολύ μεγάλη λειψυδρία, όπως η Κίνα και οι περιοχές του Περσικού Κόλπου. Οι εταιρείες εκεί μπορούν όντως να προσφέρουν, λύνοντας γρήγορα το πρόβλημα της λειψυδρίας. Και στις περιοχές με ολοκληρωτικά καθεστώτα, οι κυβερνώντες απλώς μπορούν να επιβάλλουν εύκολα την πολιτική τους, χωρίς να υπολογίζουν τις αντιδράσεις των πολιτών…

Κι εδώ, γιατί «συμφέρει»; «Αν στην Ελλάδα και την Πορτογαλία μπορούν να επιβάλλουν όρους στην κυβέρνηση και να πάρουν το συμβόλαιο έναντι πινακίου φακής, γιατί να μην το κάνουν;» λέει. Ανατρέχω σε δημοσιεύματα, σύμφωνα με τα οποία αν πουληθεί τώρα η ΕΥΔΑΠ με βάση την τρέχουσα αξία των μετοχών της, το αντίτιμο θα είναι 250 εκατ. ευρώ (!), τη στιγμή που η πραγματική της αξία αποτιμάται από αναλυτές στα 6,5 δισ.(!)

Επιπλέον, «αυτά τα συμβόλαια είναι επικερδή μόνο όταν υπάρχει εγγύηση ότι οι πολίτες θα πληρώνουν υψηλές τιμές και η συντήρηση των δικτύων θα περιοριστεί στο ελάχιστο», μου λέει ο Μάρτιν Πιζόν. Είναι πιθανό, λοιπόν, και στην περίπτωση της Ελλάδας να έχει ήδη συμφωνηθεί συγκεκριμένο ποσοστό κέρδους; «Πρέπει να ξέρετε ότι σε κάποια συμβόλαια, που συνήθως είναι μυστικά, υπάρχουν όροι που εγγυώνται κέρδη στην ιδιωτική εταιρεία της τάξης του 5 έως 15%»…

Το πιο δημοφιλές μοντέλο ιδιωτικοποίησης εταιρειών ύδρευσης είναι το γαλλικό, που προβλέπει σύμπραξης δημόσιου και ιδιωτικού τομέα: η ιδιοκτησία δεν μεταβιβάζεται πλήρως παρά μόνο μερικώς. Στην ουσία, δεν πρόκειται για σύμπραξη, αλλά για «ιδιωτικοποίηση του επικερδούς τμήματος των υπηρεσιών του νερού», όπως θα μου πει χαρακτηριστικά ο ερευνητής-συγγραφέας. Τον φαντάζομαι στην άλλη άκρη της γραμμής, να μειδιά ελαφρώς με νόημα.

Είναι εντυπωσιακό πώς το «αόρατο» χέρι της «αγοράς» μετατρέπεται αίφνης σε ένθερμο θιασώτη του κρατικού προστατευτισμού όταν αφορά σε ζημιές, με πιο χαρακτηριστικό ίσως παράδειγμα εκείνο της ανακεφαλαιοποίησης των τραπεζών.

Στην Ελλάδα, άνοιξε ο δρόμος για πλήρη ιδιωτικοποιηση των εταιρειών ύδρευσης. Ήδη από το 2010, ο επικεφαλής της γαλλικής πολυεθνικής Suez, Ζαν Λουί Σοσάντ, δήλωνε ότι «υπάρχει αυτή η κρίση χρέους, οπότε περιμένουμε νέες επιχειρηματικές ευκαιρίες στην Ελλάδα»…

Προμελετημένο «έγκλημα»;

Ήταν κεραυνός εν αιθρία ή προμελετημένο «έγκλημα» η ιδιωτικοποίηση του νερού στην Ελλάδα; «Είναι πραγματικά εντυπωσιακό ότι ήδη πριν από δύο ολόκληρα χρόνια, το 2010, ο επικεφαλής της γαλλικής πολυεθνικής Suez Ζαν Λουί Σοσάντ, δήλωνε απροκάλυπτα σε μια συνέντευξή του: “Υπάρχει αυτή η κρίση χρέους, οπότε περιμένουμε ότι θα προκύψουν νέες επιχειρηματικές ευκαιρίες σε χώρες όπως η Ελλάδα”. Οπότε δεν έρχεται “από το πουθενά” το ενδιαφέρον της Suez για την Ελλάδα και τη Θεσσαλονίκη. Ερευνώ αυτό το θέμα πολύ καιρό», μου λέει ο Μάρτιν Πιζόν. Η αποκάλυψη ρίχνει νέο φως στα σημερινά δεδομένα. Η ιδιωτικοποίηση της ΕΥΔΑΠ και της ΕΥΑΘ ξεκίνησε με την εισαγωγή τους στο Χρηματιστήριο το 1999 και 2001 αντίστοιχα, και τώρα οδεύει προς ολοκλήρωση με την ψήφιση της κατάργησης του ελάχιστου ποσοστού του Δημοσίου.

Το παζλ συμπληρώνει η έρευνα των Ντέιβιντ Χολ και Μέερα Καρουναναταν, στην οποία συνεργάστηκε και ο πρόεδρος του συνδικαλιστικού οργάνου της ΕΥΑΘ Κωνσταντίνος Μαριόγλου. Σύμφωνα με αυτή, «η Suez εργάστηκε στενά με την ΕΥΑΘ και την [ελληνική] κυβέρνηση από την αρχή του προγράμματος ιδιωτικοποίησης. Στελέχη της Suez παρουσίασαν σε ΕΥΑΘ και κυβέρνηση την ιδέα της εξάπλωσης της Suez στα Βαλκάνια». Η ίδια έρευνα υποστηρίζει ότι αριθμός των εργαζομένων στην ΕΥΑΘ –της οποία η Suez κατείχε ήδη το 5%- μειώθηκε κατά 50%, καθώς όσοι συνταξιοδοτούνταν δεν αντικαθίσταντο.  Και σημειώνει ότι «το κόστος αυξήθηκε κατά 250-300% [σσ: αφορά και στις δύο εταιρείες], αλλά οι υπηρεσίες δεν βελτιώθηκαν. Σχεδόν όλοι η δουλειά γίνεται από εργολάβους, με μεγαλύτερο κόστος από πριν».

Πρόκειται για ένα παιχνίδι σκληρού πόκερ. Και άνισου – αφού κάποιοι φέρονται να κρύβουν άσους στο μανίκι. Έτσι, ερευνητές αποκαλύπτουν ότι, όταν το καλοκαίρι του 2011, η Ιταλία στράφηκε στην ΕΚΤ για βοήθεια στην αγορά ιταλικών κρατικών ομολόγων, η ΕΚΤ θα έστελνε μια μυστική επιστολή (Ιούλιος 2011) υπογεγραμμένη από τον απερχόμενο (Τρισέ) και τον ερχόμενο (Ντράγκι) πρόεδρό της, στην οποία θα επισήμαινε, μεταξύ άλλων, ότι η Ιταλία χρειάζεται πολλές μεταρρυθμίσεις, περιλαμβανομένης της πλήρους απελευθέρωσης των τοπικών δημόσιων υπηρεσιών και των επαγγελματικών υπηρεσιών…

Λίγο νωρίτερα, τον Ιούνιο του 2011, στην Ιταλία είχε διεξαχθεί δημοψήφισμα στο οποίο οι πολίτες στη συντριπτική πλειοψηφία του 96%, είχαν ταχθεί κατά της ιδιωτικοποίησης του νερού. Δεν πέρασε πολύς καιρός από το δημοψήφισμα και, σύμφωνα με όσα αναφέρει το Παρατηρητήριο της Ευρώπης των Πολυεθνικών, ο αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Όλι Ρεν έσπευδε να ρωτήσει τον Ιταλό πρωθυπουργό: «Μπορεί να παρασχεθεί περαιτέρω πληροφόρηση προς διασαφήνιση σχετικά με τις μεταρρυθμίσεις που προβλέπονται για τον τομέα του νερού ΠΑΡΑ το δημοψήφισμα;» Παρά τις πιέσεις, ούτε ο Μπερλουσκόνι ούτε –προς το παρόν- ο Μόντι (που ανέλαβε τον Νοέμβριο του 2011), προχώρησαν στην ιδιωτικοποίηση του νερού στην Ιταλία.

Εταιρείες νερού-γαλλικό κράτος: Κρατάει χρόνια αυτή η κολόνια

Είναι βαθύς, πολύπλοκος, και διαρκεί πάνω από 150 χρόνια. Είναι ο «δεσμός» του γαλλικού κράτους με τους ιδιωτικούς κολοσσούς ύδατος που έχουν έδρα στη χώρα. Το γαλλικό κράτος είναι ο μεγαλύτερος μέτοχος των εταιρειών Veolia και της Suez. Χαρακτηριστικό είναι ότι ακόμα και ο πρώην Γάλλος πρωθυπουργός Ντομινίκ ντε Βιλπέν καταγραφόταν το 2008 να εργάζεται ως διεθνής σύμβουλος για τη Veolia… Ο Μάρτιν Πιζόν θα μου αναφέρει κάτι ακόμα: «Για παράδειγμα, η γαλλική κυβέρνηση έκανε λόμπινγκ στην κυβέρνηση της Αργεντινής ώστε να μην ενεργήσει ενάντια στα συμφέροντα της Suez».

Μάλιστα, στα μέσα της δεκαετίας του ’90 ξέσπασε στη Γαλλία μια σειρά από σκάνδαλα που αποκάλυψαν ότι «εταιρείες ύδρευσης ήταν τα οχήματα χρηματοδότησης όλων των πολιτικών κομμάτων, από τα δεξιά μέχρι τα αριστερά του πολιτικού φάσματος, περιλαμβανομένου του Κομμουνιστικού Κόμματος», λέει ο Μάρτιν Πιζόν. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της πόλης Γκερνόμπλ. Αρχιτέκτονας του σχεδίου ιδιωτικοποίησης του νερού στην πόλη αυτή ήταν ο Ζερόμ Μονόντ, επικεφαλής της Suez και στενός σύμβουλος του πρώην Γάλλου προέδρου Ζακ Σιράκ. Αργότερα, θα αποδεικνυόταν ότι η διαδικασία ιδιωτικοποίησης «διευκολύνθηκε» με δωροδοκίες αξιωματούχων και τιμολογιακή εξαπάτηση των καταναλωτών… Τα σκάνδαλα αυτά οδήγησαν, το 1995, σε αυστηρότερη νομοθεσία για τον τρόπο χρηματοδότησης των κομμάτων.

Η «μάχη συμφερόντων» δεν μοιάζει και τόσο αναπάντεχη, αφού το νερό σήμερα από πολλούς θεωρείται το «νέο πετρέλαιο». Είναι χαρακτηριστικό ότι, όταν η εταιρεία Bechtel κέρδισε ένα συμβόλαιο 680 εκατ. δολαρίων για την ανοικοδόμηση του Ιράκ, η διάσημη Ινδή φιλόσοφος, ακτιβίστρια για το περιβάλλον και συγγραφέας Βαντάνα Σίβα έγραφε ότι «το αίμα δεν χύθηκε μόνο για το πετρέλαιο, αλλά και για τον έλεγχο του νερού και άλλων σημαντικών υπηρεσιών…» Σημαντική λεπτομέρεια: Μέλος του διοικητικού συμβουλίου και υψηλόβαθμος σύμβουλος της εταιρείας Bechtel ήταν τότε Τζορτζ Σουλτς, πρώην υπουργός Εξωτερικών της κυβέρνησης Ρέιγκαν. Ο Σουλτς ήταν ταυτόχρονα πρόεδρος της επιτροπής υπέρ του Πολέμου για την Απελευθέρωση του Ιράκ και έγραφε στην «Washington Post» (Σεπτέμβριος 2002) υπέρ της ανάληψης στρατιωτικής δράσης εναντίον του Σαντάμ και υπέρ «μιας πολυεθνικής προσπάθειας για ανοικοδόμηση της χώρας μετά την αποχώρησή του»…

Μετά την απόρριψη της ιδιωτικοποίησης του νερού από τους Ιταλούς με δημοψήφισμα, ο Όλι Ρεν φέρεται να ζητούσε διευκρινήσεις από τον Ιταλό πρωθυπουργό για το πώς μπορεί αυτή να προωθηθεί ΠΑΡΑ το δημοψήφισμα. Το λόμπι του νερού δρα και στις Βρυξέλλες. Ένας από τους στόχους του, να αντιμετωπίζει την «παραπληροφόρηση» των ακτιβιστών που υπερασπίζονται το νερό ως δημόσιο αγαθό.

Το «λόμπι του νερού» στις Βρυξέλλες

Στο Νο 26 της οδού Des Deux Eglises, μόλις μερικές εκατοντάδες μέτρα απόσταση από τα κτίρια απ’ όπου χτυπά η καρδιά της ΕΕ, βρίσκεται το γραφείο της Veolia για τις ευρωπαϊκές υποθέσεις – ή, αλλιώς, η έδρα του λόμπι στις Βρυξέλλες. Πρόεδρος του τομέα διεθνών σχέσεων της εταιρείας με τα ευρωπαϊκά όργανα είναι ο Στεφάν Μπουφετό. Το ενδιαφέρον στοιχείο είναι πως ο Μπουφετό είναι πρώην ευρωβουλευτής και συμμετέχει ακόμα στην ευρωπαϊκή επιτροπή Οικονομικών και Κοινωνικών Υποθέσεων… Ανάλογο ενδιαφέρον παρουσιάζει και το ότι αντιπρόεδρος Διεθνών Σχέσεων της εταιρείας είναι ο Γερμανός Χοακίμ Μπίτερλιχ είναι πρώην πρέσβης και πρώην σύμβουλος του πρώην καγκελαρίου Χέλμουτ Κολ.

Συνολικά, σύμφωνα με ειδική έρευνα του Παρατηρητηρίου της Ευρώπης των Πολυεθνικών, η Veolia και η Suez διεισδύουν στην ΕΕ μέσω «επτά λόμπι ειδικά για το νερό, έντεκα επιχειρηματικών λόμπι, πέντε think-tank, και αρκετών ιδιωτικών και δημόσιων οργάνων». Επιπλέον, για το σκοπό αυτό χρησιμοποιούν και την «προνομιακή πρόσβαση στην πολιτική εξουσία με λομπίστες που γίνονται αξιωματούχοι και vice versa, επιρροή σε εκθέσεις της ΕΕ, διορισμό προσωπικού της Veolia σε κομβικές Ομάδες Εργασίας της ΕΕ, υπολογίσιμη επιρροή στον καθορισμό των προτεραιοτήτων της έρευνας της ΕΕ που αφορά στο νερό και πίεση για διαμόρφωση νομοθεσίας που θα διώχνει του ανταγωνιστές».

Αξίζει να σημειωθεί ότι το 2008, ο αντιπρόσωπος της Veolia στις Βρυξέλλες Ζαν Κλοντ Βανόν φέρεται να δήλωνε ότι ένας από τους στόχους ενός από τα λόμπι του νερού, της Aquafed, είναι να αντιμετωπίζει την «παραπληροφόρηση» που διαδίδεται από τους ακτιβιστές οι οποίοι υπερασπίζονται το νερό ως δημόσιο αγαθό…

Στη Χιλή, όπου, όχι μόνο οι υπηρεσίες νερού, αλλά και όλοι οι υδάτινοι πόροι είναι ιδιωτικοποιημένοι, μπορεί κάποιος να έχει χωράφι δίπλα σε ποτάμι και να μην μπορεί να το ποτίσει, επειδή το ποτάμι ανήκει σε άλλον…

Χιλή: Εικόνες από ένα (ζοφερό) ευρωπαϊκό μέλλον;

Ήταν μια από τις πιο στυγνές δικτατορίες που γνώρισε ποτέ ο πλανήτης, εκείνη του Αουγκούστο Πινοσέτ στη Χιλή, που εμπνεύστηκε τον «Κώδικα του Νερού», μια δέσμη νόμων που καθιστούσαν το νερό από δημόσιο αγαθό, ιδιωτικό προϊόν. Το καθεστώς Πινοσέτ έπεσε, αλλά οι συνέπειες του «κώδικα» έχουν υποθηκεύσει έκτοτε το παρόν και το μέλλον της χώρας: οι υδάτινοι πόροι της Χιλής είναι σήμερα τεμαχισμένοι σε μερίδια, που ονομάζονται «δικαιώματα νερού». «Τα “δικαιώματα νερού” είναι τίτλοι ιδιοκτησίας ισόβιοι, ξέχωροι από τη γη, και έχουν εμπορική αξία όπως ακριβώς ένα σπίτι ή ένα κτήμα. Αυτό σημαίνει ότι μπορεί το χωράφι σου να είναι δίπλα σε ένα ποτάμι αλλά να μην μπορείς να το ποτίσεις, γιατί το ποτάμι ανήκει σε άλλον… Το 85% των νερών της Χιλής -όπως ποτάμια και λίμνες- είναι ιδιωτικά καθώς και όλες οι εταιρείες ύδρευσης», σημειώνει ο δημοσιογράφος Γιώργος Αυγερόπουλος στο πλαίσιο του σχετικού ντοκιμαντέρ του «Εξάντα», με τίτλο «Πωλείται Ζωή».

«Η συνολική ιδιωτικοποίηση των υδάτινων πόρων θα μπορούσε να είναι το επόμενο βήμα στην Ευρώπη;» ρωτώ τον Μάρτιν Πιζόν. «Πρόκειται για ένα διαφορετικό θέμα, αλλά κάθε άλλο παρά ασύνδετο, με την έννοια πως η ιδεολογία της ΕΕ σήμερα υπαγορεύει ότι πρέπει να πληρώνουμε για το νερό», θα μου απαντήσει…

Τίποτε δεν μοιάζει απίθανο πλέον σε μια ΕΕ που διολισθαίνει ολοένα και περισσότερο στη βαρβαρότητα, με τα ποσοστά των φτωχών, των πεινασμένων και των ανέργων να αυξάνονται με γεωμετρική πρόοδο. Και τίποτε δεν μοιάζει απίθανο, δεδομένου ότι οι εταιρείες ύδατος δεν μοιάζουν να έχουν ηθικούς φραγμούς μπροστά στο κέρδος.

Το τελευταίο αναδεικνύεται εύγλωττα και μέσα από άρθρο της Βενόνα Χάουτερ στη Huffigton Post (Ιούνιος 2012). Η Χάουτερ, που είχε παρακολουθήσει τη Σύνοδο για το Παγκόσμιο Νερό, Πετρέλαιο και Φυσικό Αέριο στο Ντουμπάι, στην αρχή δηλώνει ικανοποιημένη, γιατί άκουσε τους συμμετέχοντες (εκπροσώπους κολοσσών ενέργειας και νερού) να παραδέχονται πως για τις γεωτρήσεις που σχετίζονται με το φυσικό αέριο και το πετρέλαιο χρειάζονται 2,4 δισ. γαλόνια νερού στις ΗΠΑ και 5,7 δισ. γαλόνια στον υπόλοιπο πλανήτη – ποσότητα ικανή να καλύψει την επιφάνεια των ΗΠΑ, όπως σημειώνεται. Το νερό, όμως, μολύνεται μετά από τέτοια χρήση. Η Σύνοδος, λοιπόν, εστίασε στο πώς θα καταστήσει χρήσιμο το μολυσμένο νερό. Μεταξύ των λύσεων, προτάθηκε τιμολόγηση του φρέσκου νερού, ώστε το μολυσμένο νερό να «εκτιμηθεί» περισσότερο στις άνυδρες περιοχές του πλανήτη. Είναι ξεκάθαρο για την αρθρογράφο ότι οι επικεφαλής στον τεχνολογικό τομέα των επιχειρήσεων νερού επιθυμούν εν τέλει τη λειψυδρία, γιατί έτσι θα αυξηθεί η ζήτηση των τεχνολογιών για τον καθαρισμό του μολυσμένου νερού… «Οπότε», κατέληγε η Χάουτερ, «τελικά, η μόλυνση μεγάλων ποσοτήτων νερού θεωρείται καλή για μπίζνες»…

Όταν ένα τόσο βασικό αγαθό χωρίς το νερό, καθίσταται αντικείμενο με εμπορική αξία και τιμολογείται όπως οποιοδήποτε άλλο προϊόν, με βάση τους νόμους της αγοράς και της ζήτησης, τότε ο κόσμος χωρίζεται στους έχοντες και στους μη έχοντες νερό. Στην ουσία, όμως, έτσι, δεν ιδιωτικοποιείται το νερό, αλλά το δικαίωμα στο νερό – με άλλα λόγια, το δικαίωμα στη ζωή. Ακόμα και αυτή, η Μαρία Αντουανέτα, η οποία, όταν την πληροφόρησαν ότι ο λαός διαμαρτύρεται γιατί δεν έχει ψωμί, αντιγύρισε το ιστορικό «Και γιατί δεν τρώει παντεσπάνι;» μάλλον θα είχε μείνει χωρίς «επιχειρήματα» αν της είχαν πει ότι ο λαός διαμαρτύρεται γιατί δεν έχει νερό… Οι ιδεολογικοί απόγονοί της μάλλον την ξεπερνούν…